داستان پیر چنگی ۳

در این بخش مولانا همچنان به بحث تناسخ ادامه داده و چگونگی تناسخ را در مقایسه با سیستم موجود در طبیعت شرح میدهد.
از وجود و از عدم گر بگذری
از حیات جاودانی پر خوری
مرگ و زندگی را که فراموش کنی، جاودان خواهی شد. چگونه؟ فکر کردن بیش از حد به چگونگی گذران زندگی، تمامی جنبه های نامردمی آدمی را پیش میکشد. جنبه هایی مانند آز، خست، بیرحمی، دروغ، شکمپارهگی و و و . فکر کردن و توجه بیش از حد به مرگ و زندگی پس از مرگ هم، ترس را که بزرگترین دشمن آدمی و قویترین قدرت موجود است را بر آدمی چیره میسازد. و اینها آدمی را از آدم بودن باز میدارند. پس اگر آدمی، به وجود و یا دنیای مادی و عدم و یا دنیای ناپیدا، فکر نکند و آنها را ندید بگیرد، در نتیجه نه حرص و حسادت جحودانه دارد ونه ترس و نگرانی ترسو ها را.
روز باران است میرو تا به شب
نی از این باران از آن باران سعب
روز مرگ را باید پذیرفت و تن به باران رحمت خداوند سپرد. سعب یعنی هر چیز روان و ممتد، از شراب و جز آن.
هست بارانها جز این باران بدان
که نمی بیند ورا جز چشم جان
و منظور از باران، آنجه که میشناسی و در طبیعت میبارد نیست، بلکه استفاده از واژه باران، برای پرهیز از بکار گیری واژه، مرگ است که بجز در زمان خودش، دیده نمیشود.
چشم جان را پاک کن نیکو نگر
تا از آن باران عیان بینی خزر( خضر)
و مرگ و یا باران رحمت خدا همانکاری را با آدمی میکند که با دانه های کاشته شده میکند. همان آب ظلمات است که خزر از آن نوشید و عمر جاودان یافت. یعنی اگر با چشم بصیرت و معرفت به مرگ نگاه کنی، میبینی که این باران همانکاری را با تو میکند که با حضرت الیاس و یا خزر کرد. یعنی به او زندگی جاودان بخشید.
تا که روزی چون به گورستان روی
با جنازه یاری از یاران روی
خاک را در گور خود آکنده کن
زیر خاک، آن دانه ات را زنده کن
و روزی که در گورستان با یاری یاران بخاک سپرده میشوی، و جنازه تو در گور با خاک پر میشود، اتفاقی که می افتد، درست مانند آن است که دانه درختی در خاک کاشته شده است. چراکه آدمی هم مانندجماد وقتی آب ببیند، جوانه میزند.(از جمادی مردم و نامی شدم. ) میفرماید، بخاک سپاری آدمی مانند کاشت یک دانه گیاه است و‌هیچ فرقی با هم ندارد. جماد حالتی است بین مرگ و زندگی. مثلا یک دانه گندم تا زمانیکه کاشته نشده، زنده نیست و فقط یک دانه است، ولی هنگامی که کاشته میشود زنده گشته و تبدیل به گیاه(نامی) شده و ده ها برابر میگردد. و این درست همان اتفاقی است که با مرگ، برای آدمی رخ میدهد. آدمی هم مانند درختان، بارها به زیر خاک رفته و پس از زمانی، دوباره می روید.
این درختانند همچون خاکیان
دستها بر کرده اند از خاکدان
شباهت درختان با آدمیان بسیار زیاد است. درختان هم مانند آدمیان از خاک(خاک کنایه از طبیعت است)برخاسته اند، ایستاده اند و در زمین ریشه میدوانند و شاخه های سر به آسمان کشیده آنان، دستهای آدمی را میماند که بطرف آسمان بلند شده و خدایش را میجوید. خاکدان کنایه از زمین است.
سوی خلقان صد اشارت میکنند
وآنکه گوش استش عبارت میکنند
دیدن درخت، تنه و شاخه ها و ریشه هایش، برگ و بارش، چگونگی زیستش در چهار فصل، همه اشاره به خلقت و سیستم آفرینش دارد. یعنی نیازی نیست آدمی دانشمند باشد تا به اسرار هستی پی ببرد، تفکر به سفر درخت از ابتدایی که یک دانه جماد و کوچک است و در خاک کاشته میشود، تا زمانی که به آسمان قد میکشد را، اگر در طول سالها بررسی کنیم و نیک ببینیم، درواقع به دانش زندگی پی خواهیم برد.
تیز گوشان راز ایشان بشنوند
غافلان آواز ایشان نشنوند
خداشناسان، تنها از نگاه به درختان به منطق آفرینش پی میبرند، درحالیکه خدانشناسان، به آن هر نامی را نسبت میدهند، بجز نام منطق آفرینش، حتی اگر درختان زبان درآورده و برایشان آواز خوانده و آنرا شرح دهند.

بدین ترتیب ارث و نسل بربرها تاکنون باقیمانده است

در تاریخ آمده است که پس از جنگ جهانی‌ نخست، چون قبایل بربر، بغداد را که از زیباترین و افسانه‌ای‌ترین شهر‌های ایران زمین بود، مسخر کردند، تمامی مردان زخمی باقیمانده و پسر بچه‌ها را گردن زدند، و جمعی را که از شمشیر بازمانده بودند در پیش سران خود حاضر کردند.
سران، حال هر قومی را باز پرسیدند، چون بر احوال مجموع واقف گشتند، گفتند: به نگاهبانان آتش، نیاز است. ایشان را رخصت دادند تا برسر کار خود رفتند.
همگی‌ تجار را همهٔ مایه گرفتند و گفتند تا بروند و بهر آنان بازرگانی کنند.
جهودان را قومی ازنوع خود خوانده و به پس گردنی ازایشان قانع شدند.
زنان و دختران را به حرم‌های خود فرستادند.
قاضیان و دانشمندان و سخنوران و شیوخ سنا و معرفان و هنرمندان و قلندران و کشتی گیران وشاعران و شاهنامه خوانان و نوازندگان و رقاصان و صوفیان را جدا کرده و گفتند: اینان درآفرینش زیادتند و نعمت الله به زیان میبرند. پس همه را در دجله و فرات غرق کردند و بغداد را از وجود ارزشمند ایشان تهی ساختند. بدین ترتیب ارث و نسل بربرها تاکنون باقیمانده است.
و این تاریخ در فتنه سال ۵۷ در کل ایران تکرار شد. هرچه کتب ارزشمند بود از کتابخانه ها دزدیدند و آنچه که در زمان پهلویها چاپ شده بود از کتابخانه ها جمع کرده و خمیر کردند. همزمان الیت جامعه را یا تیرباران کردند یا از طناب دار آویزان نمودند و یا از کشور فراری دادند تا سر فرصت در کشورهای خود آنان را کشته، و یا از کار انداختند. و چنین شد که ۴۶ ساله با خیال راحت هرچه بود و نبود، مادی و معنوی، را غارت کرده و یا ویران ساختند. و در نتیجه نسل و ارثشان هنوز باقیست.

کتاب عجایب

کتاب عجایب، یک نسخه خطی پارسی است که عمدتاً مربوط به اواخر امپراتوری صفوی است و احتمالاً در بغداد در زمان سلطنت جلایری سلطان احمد صفوی منتشر شده است. این نسخه خطی از متون نجومی و زمین شناسی توسط ابدوحسن اصفهانی گردآوری شده است و همچنین بخشی اختصاصی از تصاویر که تمام صفحه را تشکیل میدهد. و هر صفحه با عنوان «گفتاری درباره ...» در ادامه آمده است. کتاب شامل حکایات عامیانه، نشانه زودیاک، شاهان و غیره میباشد. و طبق معمول با لهچه عربی آلوده شده است.

بَت

در داستانی از بَت در کتاب گلیگ و دمنگ که در دوران امپراتوری ساسانی نوشته شده است، چنین آمده است: گویند که بَتی در آب، روشنایی ستاره میدید، و پنداشت که ماهی است. قصدی میکرد تا بگیرد و هیچ نمییافت. چون بارها بیازمود و حاصلی ندید، پس فروگذاشت. دیگر روز هرگاه که ماهی بدیدی گمان بردی که همان روشنایی است. پس قصدی نپیوستی. و ثمرات این تجربت آن بود که همه روز گرسنه بماندی. مانند داستان پیل که بهنگام کودکی پایش را با ریسمانی به درختی ببندند، و او هر چه تلاش کند، نتواند خود را آزاد نماید، نتیجه این میشود که پیل را بهنگام بزرگسالی و قدرتمندی با یک ریسمان نازک به درخت تازه کاشته شده ای، میبندند، و او از جایش تکان نمیخورد. این از اثرات تربیت کودک است که هر چه در کودکی در ذاتش بنشانند تا آخر عمر با او خواهد بود. و نسلهای پس از خود را هم با اثرات بیشتر آلوده خواهد کرد. و این همان تربیت استعماری است که در ۱۵۰ سال اخیر در دنیای تمدن باستان یعنی خاورمیانه، ابتدا توسط مذهب و سپس با کمک هالیوود و تل و ویژن صورت گرفته است. و از ثمرات آن این است که مردم دنیا اینهمه جنایاتی که توسط غربیها بر علیه بشر در تمامی دنیا صورت میپذیرد را، نه تنها و اصلا نمیبینند، بلکه عاشق غربیها هم هستند.

بَت شراب، کنایه از صراحی شراب باشد که بصورت مرغابی ساخته باشند.

بر کناره تشنه ٔ یک گوش ماهییم
طوفان گذشته از شط خم در گلوی بت.

خون بت، خون جام شراب و یا کنایه از شراب.

داستان پیر چنگی ۲

در این بخش از حکایت پیر چنگی، مولانا به پدیده مرگ و تناسخ و چگونگی و زمان آن میپردازد. در این قسمت ترجیح دادم که دو نوع تفسیر برای هر بیت بنویسم به امید اینکه رستگار شویم.
گفت پیغمبر که نغمه هایِ حق
اندر این ایّام می آرد سَبَق
تناسخ در این ایام بیش از دوران دیگر رخ میدهد.
معنای ظاهری: میفرماید، خداوند آوازها و نغمه ها، و یا عوامل خود را، پی در پی و در همه ایام، بر روی کره زمین و در بین آدمیان میفرستد. و پیر چنگی که دارای هنر لدنی بود و آوازهایش از دیگر نغمه ها جلوتر زده و در گوش جان مردم مینشست، یکی از این نغمه ها و یا آواتارها بود.
گوش و هُش دارید این اوقات را
در رُبایید این چنین آوات را(۱)
در این زمان که فساد و تبهکاری بیش از پیش روی میدهد، میبایستی حواستان جمع تر از همیشه باشد.
معنای ظاهری: هوش و حواستان را تیز دارید و وجود چنین آوات و یا بدل خدا (پیر چنگی) را در بین خودتان مغتنم شمارده و ایامی که در بین شماست را از دست ندهید که موهبت بزرگی است. پس او را طلبیده و از او استفاده کنید. آوات به معنی شکل فیزیکی خدا بر روی زمین است. و اعتقاد بر این است که خداوند گاه و بیگاه خود را در هیبت آدمی نشان میدهد. این آواتار ها بسیار باهوش و دانا و هنرمند و پرهیزگارند. از نظر مولانا حضرت مانی، منصور حلاج، بایزید بسطامی، لقمان حکیم، حکیم سنایی و عمرو لیث از جمله آواتارهای معروفند.
نغمه آمد مر شما را دید و رفت
هر که را میخواست جان بخشید و رفت
نغمه و یا حکم خدا و یا مرگ میآید، پرهیزگاران را به جان بزرگ پیوند میدهد و دیگران را در عدم و یا برزخ به انتظار می نشاند. مصرع دوم را میشود به دو ترتیب فهمید. یک که مرگ میآید و آنان را که پرهیزگارند را جان واقعی میبخشد، بدین ترتیب که آنان را به منبع نور میرساند. و یا اینکه مرگ میآید و هر که را میخواهد میبرد و جان دیگران را به آنان میبخشد.
معنای ظاهری: آواتارها همیشگی نیستند و مانند آدمیان زمان محدودی دارند، و میآیند و رسالتی که دارند را انجام میدهند و از میان شما میروند. آنها میتوانند بشما جان تازه ای ببخشند و شما را به راستی، رستگاری و آرامش برسانند. پس فرصت را از دست نداده و تا دیر نشده، نغمه های او را با دل و جان بشنوید.
نغمه دیگر رسید، آگاه باش
تا از این هم وانمانی، خواجه چاچ
در مرگ و یا تناسخ بعدی، دوباره نغمه و یا حکم خدا جاری میشود، آدمی باید دقت کند که از این حکم دیگر جا نماند و دوباره به برزخ برنگردد و منتظر تناسخ بعدی نباشد.
معنای ظاهری: گوش بزنگ باش تا اگر آواتاری رسید، این یکی را دیگر از دست ندهی، ای خواجه چاچ!!
نغمه ها و یا آوازها و یا آواتارهای جان نواز حق تعالی تمام شدنی نیستند، بلکه همواره او در میان آدمیان میچرخد و آنان را میسنجد و هنگامی که رسالتش پایان میپذیرد، رفته و دیگری از راه میرسد. پس آگاه باش اگر یکی از آواتار ها را یافتی، او را چسبیده و تا فرصت از دست نرفته، او را از دست ندهی. و پیر چنگی داستان هم، آواتار و یا نغمه ای دیگری از طرف خداست که اینک در بین ماست. خواجه چاچ که در همه جا آنرا خواجه تاش نوشته اند! چون قادر به تلفظ حرف چ نیستند، نام زمینداران بزرگ چاچکند(که آنرا هم تاشکند جا انداخته اند) پایتخت و بزرگ‌ترین شهر ازبکستان،(از استانهای سابق ایران بزرگ است که در زمان قاجارها، توسط پیمان نامه هایی که با دولت روس بسته شد، پس از هزاران سال از پیکر ایران جدا گشته و به دولت روسیه واگذار گشت و در دهه ۹۰ میلادی استقلال یافت.) میباشد. خواجه و یا آقا و یا خانهای چاچکند بخاطر داشتن املاک و ثروتهای بیشمار معروف بودند و از واژه خواجه چاچ که آنرا خواجه تاش نوشته اند، در ادبیات ایران بفور استفاده شده است.
جانِ آتش یافت زو آتش کشی
جان مُرده یافت در خود جُنبِشی
زمانی که مرگ جسمانی آدمی سر میرسد، آنهاییکه ارواح آتشین دارند بسوی آتش بزرگ و یا روح بزرگ و یا منبع نور و یا خدا کشیده شده و آنهایی که روح حقیری دارند به عدم و یا برزخ و یا اتاق انتظار فرستاده میشوند و منتظر نوبت تناسخشان میمانند.
معنای ظاهری: آن جانهایی که هم اکنون اسیر محبت خدا هستند و از دریای معرفت او کفی افیون خورده و مست میباشند، و یا بقول مولانا، جانهای آتشین دارند، از برخورد با آواتارها سراپا میسوزند و کشته عشق میشوند. و جانهای مُرده و پژمُرده و خدا نشناس، هم بر اثر برخورد با آواتار به جنبش و حرکت درآمده و زنده میشوند.
تازگی و جنبش طوبی است این
همچو جنبش های حیوان، نیست این
این تازه شدن و آغاز جدید، خواست و اراده خداست و ربطی به خواست آدمی ندارد.
معنای ظاهری: آواتارها از جنس خدا(طوبی) هستند و نه از جنس حیوان. یعنی بیشتر روحند تا جسم.
زنده کی داند که حال مرده چیست
چونکه حال مرده از زنده خفی است
آنکس که خدا را حس نکرده است، پس شنیدن و خواندن این مطالب و باور به آنها، برایش ممکن نیست و هیچ تاثیری در او ندارد. چراکه حال مردهگان از زندهگان پنهان است.
گر در افتد در زمین و آسمان
زَهره هاشان آب گردد در زمان
مرگ در هر جایی ظاهر شود، زهره همه را از ترس آب میکند.
معنای ظاهری:و آواتارها آنچنان قدرتمندند که اگر بجان زمین و یا آسمان افتند، زهره آنان را از ترس آب میکنند. یعنی خدا نکند که در جایی، در شهری، در کشوری به آواتار خدا ستم و ظلم و نامردمی روا شود. آن سرزمین بدون شک ویران شده و به جهنم تبدیل میگردد، چرا که خشم آواتار ها موجب آب شدن زَهرۀ همگان خواهد شد.(شاید شاه فقید ایران هم یکی از این آواتارها بود.)
خود ز بیمِ این دَمِ بی مُنتها
باز خوان فَأبَینَ أن یَحمِلنَها
برای مقابله با ترس از مرگ، بخدا پناه میبریم.
معنای ظاهری: بهمین دلیل نمیباید آنان را آزرد و یا خشمگین کرد. و در اینجا که متاسفانه بیت با لهچه عربی مخدوش گشته، میگوید برای درامان بودن از آن دم بی منتها، آن دمی که در درون آواتار ها، بزرگترین دم خداست، قرآن بخوانید!
(اشاره است به آیه ۷۲ سوره احزاب که می فرماید: « همانا ما آواتارها را بر آسمان و کوه ها عرضه داشتیم. آنها از داشتن آن سر زدند و حالت وجد آمیخته با بیم پیدا کردند. ولی انسان آن امانت را برداشت، چرا که او قدرت طلبی بی کله است»)
ورنه خود أشفَقنَ مِنها چون بُدی
گر نه از بیمش دلِ کُه خون شدی
پس خداوند رحیم، مرگ را بناگاه میفرستد و یا آدمی را برای رودر رو شدن با مرگ آماده میکند. چراکه ترس از مرگ بسیار عظیم است. تا جاییکه میتواند کوه را خرد کند.
معنای ظاهری: این بیت دستکاری شده هم میگوید، پس «هو» به کوه و آسمان رحم کرد و بار امانت را به آدمی سپرد. وگرنه دل کوه و آسمان از بیم حمل بار، خون میشد.
دوش، دیگر لَونِ این می داد دست
لقمۀ چندی درآمد، ره ببست
آدمی مدت زمان محدودی برای زیستن در دنیا دارد، به اندازه لقمه ای چند. وقتش که برسد، راه لقمه بسته میشود.
معنای ظاهری: لون بمعنی و چم نمک و خرما و بطور کلی کنایه از نیازمندیهای جسم آدمی است. و میگوید آدمی بخاطر یک لقمه، یک سیب، یک دانه گندم، یک خرما، و بطور کلی مظاهر دنیوی، از خدا بودن دست کشیده و جدا گشته و راه او بسته و آدم شده است. چون از روز ازل قرار این بود که آدمی درست مثل خدا باشد. ولی آدم بخاطر یک لون، جایگاه خود را از دست داد. و آواتارها درواقع یادآوری آنزمان به آدمی هستند.
بهر لقمه گشته لقمانی گرو
وقت لقمان است ای لقمه برو
آدمی اسیر و گرو رفته زندگی است ولی به وقت مرگ، از این اسارت بدر میآید. لقمان در مصرع اول کنایه از آدمی است و در مصرع دوم کنایه از مرگ.
معنای ظاهری: در اینجا واژه لقمان کنایه از آدمی است، چون لقمان مظهر حکمت و معرفت و دانش و خرد و دانایی و معنویت و پرهیزگاری است، و مولانا آدمی را یک لقمان مینامد که بخاطر نیازهای جسمانیش، بخاطر دنیا، و یا آن یک دانه سیب، گندم و یا خرما، از هیأت خدایی جدا شده و در کالبد انسان به گرو رفته است. و این آواتارها درواقع بجبران آن اشتباه ساخته شده اند.