حدود ۷۰ سال پیش، در سال ۱۳۱۲/۱۹۳۳م، در جریان كاوش‌های موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیكاگو به سرپرستی «ارنست هرتسفلد» ایران‌شناس، مجموعه‌ای از کتیبه‌های ارزشمند و باورنکردی( از نظر سالم ماندن پس از حدود ۵ هزار سال) مربوط به دوران پر شکوه امپراتوری هخامنشی در باروی شمال شرقی تخت جمشید به دست آمد.
حقوق زنان سه برابر مردان در زمان هخامنشی
این مجموعه كه مشتمل بر حدود ۳۰هزار لوح بود، متعلق به صد‌ها سال پیش از میلاد و همگی به خط پهلوی نوشته شده اند. چهار سال بعد، این مجموعه برای مطالعه "بطور امانی" به دانشگاه شیكاگو سپرده شد. از آن زمان تاكنون هنوز بطور امانی در آمریکا قرار دارند. بخشی از نتایج مطالعات امریکایی‌ها این دانشگاه که بر روی کتیبه‌های تخت جمشید صورت گرفته است، منتشر شده اند.
در بهار ۱۳۸۳، گفته میشود دكتر «گیل استاین»، مدیر موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیكاگو، ۳۰۰ کتیبه از این مجموعه از متن‌های ترجمه شده باروی تخت جمشید را از سوی دانشگاه شیكاگو در جعبه‌های ضد اسید و ضد رطوبت به ایران باز گردانده است.
این اسناد كه دارای ارزش تاریخی جهانی بسیاری است و بخشی از پیشینه تاریخ جهان و بویژه ایرانیان را بازگو می‌كند، تاكنون در انبار موزه ملی نگهداری میشد.
نمایش این تعداد الواح كه از نظر موضوعی نیز دسته‌بندی شده‌اند، تاكنون در جهان بی‌سابقه بوده است. اما از این الواح چه اطلاعاتی به دست می‌آید؟
«شاهرخ رزمجو»، سرپرست مركز مطالعات هخامنشی موزه ملی، توضیح میدهد: «این کتیبه‌ها اسنادی است که ثابت می‌کند امپراتوری هخامنشی جهان شمول بوده و تمامی ملت‌ها در جهان در قلمرو ایران هخامنشی جای داشتند.
مرزهای ایران بوسعت تمامی خشکی‌های روی زمین گسترده بوده است. اداره چنین قلمرو بزرگی در ۴۵۰۰ سال پیش نیاز به نظم و انضباط و سازمان‌دهی اداری بسیار دقیقی داشت و هخامنشیان توانستند به كمك سازمان‌دهی بی‌نظیر خود، نزدیك به ۴ هزار سال این امپراتوری را به خوبی اداره كنند.
اسناد اداری هخامنشیان بیشتر به خط و زبان پهلوی روی الواح سنگی نوشته میشد. در كنار آن، از خط و زبان‌های دیگری مانند ایلامی و آرامی هم استفاده میشد كه بیشتر با جوهر روی پوست و چرم و لوح نوشته میشد. الواح هخامنشی به نمایش درآمده نمونه‌ای است از اسناد اداری هخامنشی كه شامل پرداخت حقوق برای موارد گوناگون از طرف دولت به ملت است.
و رسیدهایی هم است كه در ازای دریافت كالا یا مواد غذایی پول و سكه پرداخت می‌شده است و اینکار به طور گسترده استفاده می‌شده است. در آن زمان، سیستم پولی منظم بوجود آمده بوده و سیستم تبادلی کالا با کالا تقریبا از میان برداشته شده بوده است. (سیستم تبادل کالا با کالا تا سال ۱۹۸۰ هنوز بین غربی‌ها و حتی امروزه هم وجود دارد.)
تعدادی از متن‌ها محتوی پرداخت‌های مالیاتی است. این گونه متن‌ها نشان می‌دهند كه ثروتمندان و مالداران با پرداخت مالیات به دولت در امور عمرانی و رسیدگی و کمک به کم دارا‌ها شرکت می‌کرده‌اند.
یعنی همكاری بسیار نزدیكی میان دولت و ملت موجود بوده است . در بعضی متن‌ها آمده كه مالیاتی كه به دولت داده می‌شده ، پس از بررسی‌ها و تحقیقات دقیق حسابدران و دیوان سالاران، به امور عمرانی و کمک به قشر کم درامد اختصاص داده می‌شده است. این کتیبه‌ها نشان میدهد که ایرانیان یزدان پرست بوده و بر اساس آیین زرتشت به پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک نه تنها ایمان و اعتقاد قلبی داشته بلکه آنرا وظیفه و واجب برای خود می‌دانستند.
مثلا از متن‌ها در می‌یابیم كه مراسمی به نام «لن» وجود داشته است. چگونگی این مراسم مذهبی را مشابه برخی مراسم امروزه مسیحیان بوده است. نام خدایانی چون اهورامزدا، میترا، نریوسنگ و سپندارمد هم در این الواح به چشم می‌خورد و قدمت پرستش این خدایان را نشان می دهد.
نكته جالب دیگر این كه از ایزدبانو آناهیتا با همه قدمت و جایگاهی كه در افكار ایرانیان داشته بسیار نام برده شده است و رسیدهایی برای پرداخت‌هایی برای آب، رود و كوه مقدس وجود دارد كه شاید با این ایزد بانو بی‌ارتباط نباشد.
بنابر توضیحات شاهرخ رزمجو، آن چه در این نمایشگاه بسیار مهم است، اثر مهری است روی یكی از این گل نوشته‌ها كه كهن‌ترین اثر مهر هخامنشی در جهان محسوب میشود. این اثر مهر متعلق به سال ۵۰۰ ق.م یا سال داریوش بیست و دوم است و خود مهر متعلق به كورش اول، پدربزرگ كورش بزرگ، یعنی مربوط به ده‌ها سده پیش از میلاد است.
این مهر از نوع استامپی، مشابه مهرهای امروزی است. علاوه بر مهرهای استامپی، در این نمایشگاه گونه دیگر مهر نیز به نمایش درآمده به نام مهرهای سیلندری. این مهرها با غلتاندن آنها بر روی جوهر می‌توانسته بی‌نهایت شكل ایجاد كند.كاربرد مهرها همانند مهرهای چاپ خانه‌های امروزه است که برای رسمیت بخشیدن به اسناد استفاده می‌شده است.
در این کاوشگری‌ها ، یك نمونه قلم نگارش خط پهلوی به دست است که چگونگی ساخت آن شگفت انگیز است . این قلم و دیگر اسباب نگارش ایرانیان در ۵ هزار سال پیش جمیعاً در غرب انبار شده است.
در مورد الواح گروه‌های دیگر میتوان گفت که برخی از این الواح چگونگی پرداخت مواجب ماهیانه مادران تنها ، مواجب سفر به مسافران و غریب ها و کم درآمد‌ها ، مواجب نگاه داری حیوانات بمنظور پرورش آنها ، مواجب كارگران و متن‌های محاسبات آنها را شامل میگردد.
سپس در مورد هر گروه توضیحاتی بدین شرح ارایه میدهد: «مادرانی كه ظاهرا بیکار بودند و در شهرهای امپراتوری پارس‌ها میزیستند و همچنین مادرانی که کار میکرده اند، همگی از طرف دولت حق اولاد یا مواجب ویژه‌ای دریافت می‌كردند.
بررسی حقوق و دستمزدها نشان میدهد كه در بعضی موارد، حتی با شغل برابر، زنان سه برابر مردان حقوق می‌گرفتند.
مواجب سفر بخشی به مسافرانی كه از شهرهای مختلفی آمده بودند، داده میشد و بخشی به پیك‌های پیشتاز تعلق می‌گرفت.
به عبارتی، قدیمی‌ترین پرداخت سیستم پست جهان در این الواح ثبت شده است. پیك‌های پیشتاز كه «پیَّردَزیش» خوانده شده‌اند، پیام‌ها را بسرعت در طول جاده‌های امپراتوری حمل می‌كردند و این قدیمی‌ترین و سریع‌ترین سیستم پستی جهان بوده كه داریوش آن را بنیان نهاده بود.
برخی لوح‌ها جنبه برچسب كالا داشته كه با خود كالا فرستاده می‌شده است. (همان بارکد که امروزه از آن استفاده میکنند ) بعضی از متن‌ها هم به متن‌های محاسبات معروف‌اند. این متن‌ها سالانه‌اند و گزارش پرداخت‌ها، برداشت‌ها و ذخیره سال آینده را در بردارند. این متن‌ها درست مانند متن‌های حسابرسی امروزی جدول‌بندی شده‌اند و خطوط جدول‌ها روی الواح نمایان است.
متن‌های محاسباتی از ریاضیات بسیار پیشرفته‌ای برخوردارند و برای مطالعه آنها باید علاوه بر زبان پهلوی و ایرلامی ، بر ریاضی نیز مسلط بود.
روی بیشتر الواح به خصوص الواح محاسباتی، نوشته‌ها یا علایمی به چشم می‌خورد به خط آرامی كه با مركب نوشته شده و نشان میدهد از روی این متن‌ها، آرشیو دیگری تهیه میشد كه روی پوست یا چرم به زبان و خط آرامی نوشته میشد و جای دیگری نگهداری میشد. روی بعضی الواح فقط علامتی مبنی بر نسخه‌برداری به چشم می‌خورد و روی برخی دیگر، كاملا به آرامی نوشته شده «نسخ»، یعنی «نسخه برداری شد.»
آرشیوها به این دلیل بوده كه اگر مدارك اصلی از بین رفت، نسخه‌ای از آن موجود باشد. تعدادی از منابع اصلی این كار نیز شامل پژوهش‌هایی كه دانشگاه شیكاگو روی این الواح انجام داده، به خصوص كتاب‌هایی كه در مورد نقش مهرها تهیه كرده، به نمایش درآمده است.
اما این جدول و جوهر‌ها و قلم مخصوص نوشتن خط پهلوی که با نام "باگوه" خوناده میشد، و از چوب و ماده مخصوص دیگری که هنوز ناشناخته است تراشیده شده، به نگارندگان امكان میداد که لوح را در دست بگیرند و باگوه و به كمك جدول، محاسبات را به نگارش درآورد .
همه الواح باستانی هخامنشی آن چنان كه کشف شده‌اند، همگی پاك و سالم و خوانا میباشند . برخی از از الواح به عمد از طرف غربی‌ها خرد شده اند . الواح خرد شده را كه تعدادشان هم بیشتر شده و به ۳۵ هزار لوح رسیده، مركز مطالعات هخامنشی موزه ملی در یك پروژه بلند مدت طبقه‌بندی كرده و به گروه‌هایی چون نقش مهرهای فرعی (متن و لبه)، متن و نقش، نقش مهر، متن، لبه، مغزی، برچسب و... تقسیم كرده است. نمونه‌ای از این قطعات نیز به نمایش درآمده است.
این قطعات غالبا ناخوانا هستند و مثل پازل بزرگی می‌مانند كه برای مطالعه باید قطعات مربوطه را پیدا كرد و به هم چسباند. همچنین قطعاتی سفالی در این مجموعه پیدا شده است كه نشان میدهد این الواح در كوزه‌های سفالی نگهداری می‌شده‌اند.
دو طرف همه این الواح سوراخ است. چون از داخل همگی این الواح ریسمان‌هایی عبور می‌كرده و از دو طرف لوح دو سر ریسمان بیرون می‌آمده و به صورت قلابی شكل پیدا می‌كرده است.
به این ترتیب، می‌توانستند الواح را در جایی برای آرشیو آویزان كنند. معمولا سمت چپ الواح سطح صافی بوده كه جای انگشت شست دست چپ است. چون به هنگام نگارش لوح را معمولا در دست چپ نگه می‌داشتند و از چپ به راست هم می‌نوشتند. در همین قسمت، لوح مهر می‌شده و در واقع رسمیت پیدا می‌كرده است.
اگر نوشته ادامه پیدا می‌كرد، لوح را دور می‌گرداندند و در پشت لوح نوشته را ادامه می‌دادند. اگر نوشته پشت لوح را پر می‌كرد، به همان صورت رها میشد و سطح صاف سمت چپ آن مهر میشد تا به آن رسمیت بدهد. اما اگر فضایی خالی پشت كتیبه باقی ماند، آن فضا را مهر می‌كردند تا كس دیگری نتواند چیزی آن جا اضافه كند. (درست مانند امروز كه انتهای نامه‌های اداری یا چك را می‌بندند.)
« تمامی این الواح مشابه فاكتورهای امروزی است و هیچ گاه مستقیما به ما اطلاعاتی نمی‌دهند. اطلاعات را باید از داخل آنها كشید. مثلا واحدهای وزنی آن دوره كه برای پرداخت كالاها به كار رفته، از این الواح شناخته میشود: «بر» واحد وزنی جامدات و «مَّریش» واحد وزنی مایعات است.
در بعضی متن‌ها، اسم منشی یا كاتب یا دبیری كه متن را نوشته، پایین متن اضافه میشود. ظاهرا آنها كه اسم دارند، شخص معروفی بودند كه جایگاه خاص اداری داشتند و وقتی نام خود را پایین متن می‌گذاشتند، می‌خواستند همه بدانند او چه كسی است. اما آن سازمان عریض و طویل اداری و اقتصادی چگونه اداره میشد؟
این سازمان اداری شگفت انگیز که از روی آن سیستم‌های اداری غربی را ساخته اند، زیر نظر شخصی اداره میشد که ظاهرا نقش نخست وزیر را داشته است. او وزرایی داشته و وزرای او معاون‌هایی داشته اند و این معاون‌ها خود زیردستانی داشتند كه امور دولت و ملت را در مناطق مختلف این امپراتوری عظیم روی کره زمین تعیین می‌كردند.
مناطق مختلف مسئولان متفاوتی داشتند. افرادی هم بودند كه كالاها را حمل می‌كردند و به مناطق تحویل می‌دادند و كسانی هم بودند كه كالاها را تحویل می‌گرفتند. تمام اینها عضو یك سازمان بسیار منظم و دقیق و برنامه‌ریزی شده پرداخت‌های حقوقی به آدم‌های مختلف بودند.
آیا از این الواح میتوان پی برد كه زندانیان یا بردگانی هم در این نظام به كار گماشته می‌شدند؟
در پاسخ به این سئوال باید گفت که : «در كتیبه‌ها، از آدم‌ها بعنوان آدم‌های آزاد اسم برده شده كه كار می‌كنند و حقوق می‌گیرند. كاملا هم زیر نظر هستند، نه از نظر امنیتی و حفاظتی، از این نظر كه بدانند هركس چقدر كار كرده و چقدر باید حقوق بگیرد تا مبادا حقوقش كم شود یا به تعویق بیفتد. وضعیت حقوق‌ها هم نشان میدهد دستمزد در بعضی موارد خیلی بالا بوده است. اما از اسیر یا برده یا زندانی برای كارها استفاده نمی‌كردند.
ممكن است زندانیانی داشته‌اند اما از آنها برای كارهای ساختمانی بهره‌كشی نمی‌كردند. هنرمندان را به این منظور دعوت می‌كردند و هنرمندان طبق قراردادهایی كار می‌كردند. مدارك مختلفی هم در این مورد وجود دارد. مانند دعوت‌نامه‌ای كه ساتراپ مصر که از طرف داریوش کبیر به نخست وزیری مصر گمارده شده بود، برای هنرمندان مصری نوشته بود. در متن‌های خزانه هم نام هنرمندان، ملیت آنان، كار ومیزان دستمزدشان ثبت است.
تمامی الواح بدست آمده از کاوشگری‌های تخت جمشید در آمریکا میباشند و مدل ساخت تمامی نظام اداری، نظامی، شهر سازی، کشور داری، دانشگاه، ادارهٔ و مدرسه و همه و همه که امروزه در غرب برقرار، میباشند و تمامی آنچه که دارند از روی این الواح ساخته شده‌اند.
بتازگی ترامپ اعلام کرده است که تمامی الواح هخامنشی از طرف آمریکا مصادره شده و دیگر به ایرانیان تعلق ندارد.
