بَهرام یا مریخ چهارمین سیاره در سامانه خورشیدی است که در مداری طولانی تراز زمین و با سرعتی کمتر از زمین حرکت می‌کند. هر یک باری که بدور خورشید می‌چرخد معادل ۶۸۷ روز (روز زمین) بدرازا می‌کشد و شب و روز کمی طولانی‌تر از کره زمین است.
بزرگی بهرام نزدیک به یک دوم زمین است و گردی (قطر) آن ۶۷۹۰ کیلومتر میباشد (بسنجید با گردی زمین: ۱۲۷۵۶ کیلومتر).
جو بهرام سرخ‌فام است و در آسمان شب از زمین نیز سرخی آن دیده میشود. کره بهرام دو ماه کوچک به نام‌های فوبوس و دِیموس دارد که ریختی نابسامان دارند. این دو ماه شاید شهاب‌سنگ‌هایی هستند که در مدار بهرام به دام افتاده‌اند. اگر شخصی در کرهٔ بهرام باشد خواهد دید که فوبوس سه بار در یک روز طلوع و غروب می‌کند. دیموس نیم فوبوس بوده و چنانچه از بهرام به آن نگاه کنیم این ماه بیشتر همانند به یک ستاره خواهد بود تا یک ماه. خورشیدگرفتگی در مریخ به دلیل کوچک بودن قمرهای ان خورشید کامل از بین نمی‌رود. قمرهای مریخ به ان نزدیک هستند وبزرگترین قمر ان قمر فوبوس است که یک دور ان در حدود ۷ساعت و۳۹دقیقه و۲۷، ثانیه است. قمر دیموس نیز ۱روز و ۶ساعت و۲۱دقیقه و۱۶ثانیه است.
بهرام، سیاره سرخ‌فام سامانهٔ خورشیدی، یک دوم زمین گردی ( قطر) دارد و مساحت سطح آن برابر با مساحت خشکی‌های روی زمین است. همانند زمین، یخ‌های قطبی، دره‌های گود، کوه، غبار، توفان و فصل دارد. در دشت‌های آن مانند ماه، گودال‌هایی برآمده از برخورد سنگ‌های آسمانی دیده میشود. با وجود اندازه کوچکش، بلندترین قلهٔ سامانهٔ خورشیدی یعنی کوه المپوس و بزرگ‌ترین دره سامانهٔ خورشیدی در این سیاره پیدا شده‌است.
فرسوده بودن بیشتر دهانه‌های برخوردی سیاره بهرام نشان‌دهندهٔ پرکاری زیاد زمین‌شناختی در این سیاره‌است. گفته میشود در سال ۲۰۲۰ فضانوردانی به مریخ می‌روند و ان جا را کاوش می‌کنند
روزهای بهرام ۲۴ ساعت و ۳۷ دقیقه درازا دارند. از آن‌جا که محور سیارهٔ بهرام همانند زمین ۲۴ درجه کج است در این سیاره نیز فصل‌های سال وجود دارند. اما هر سال بهرامی کمابیش دو برابر سال زمینی یعنی ۶۷۸ روز به‌درازا می‌کشد.
بهرام چرخی (شعاعی) در حدود یک دوم چرخ (شعاع) زمین دارد. همچنین بهرام از زمین کم چگالتر است، به گونه‌ای که حجمی برابر ۱۵٪ و جرمی برابر ۱۱٪ زمین دارد. مساحت سطح آن تنها اندکی کم تر از مجموع سطوح خشکی‌های زمین است. بهرام در برابر تیر (عطارد) بزرگتر و دارای جرم بیشتر و در نتیجه چگال تر است. همین زمینه سبب شده‌است نیروی گرانش بیشتری در سطح بهرام وجود داشته باشد.
بهرام از دید اندازه، جرم و گرانش سطح، حالتی میان زمین و ماه (ماه زمین) دارد؛ ماه قطری برابر یک دوم قطر بهرام دارد، در حالی که قطر زمین حدود دو برابر قطر بهرام است، زمین دارای جرمی در حدود ده برابر جرم بهرام است، در حالی که جرم ماه ده برابر کم تر از بهرام است. نمای سرخ‌نارنجی رنگ بهرام در اثر وجود آهن (آای) اکسید، که بیشتر به هماتیت یا زنگ آهن مشهور است، به وجود آمده‌است.
خاک:
در ژوئن ۲۰۰۸، داده‌های به دست آمده به دست کاوشگر فینیکس ثابت کرد که خاک بهرام دارای اندکی ویژگی بازی (قلیایی) و همچنین دربرگیرندهٔ موادی مانند منیزیم، سدیم، پتاسیم و کلر، که وجود همه آنها برای زیست و رویش موجودات زنده ضروری است، میباشد. پژوهشگران خاک به دست آمده از بخشی نزدیک قطب شمال بهرام را با کمی خاک باغچه زمینی هم سنجی کردند و به این نتیجه رسیدند که خاک بهرام برای رشد گیاهانی چون مارچوبه (آسپاراگوس) مناسب است.
در آگوست ۲۰۰۸، کاوشگر فینیکس با انجام آزمایش‌ها ساده شیمیایی، مثل آمیختن آب زمین با خاک بهرام، با هدف آشکارساختن PH خاک بهرام، نشانه‌هایی از نمک پرکلرات پیدا کرد، که این موضوع نئوری دانشمندان بسیاری را که ادعا کرده بودند خاک بهرام به طور چشمگیری دارای ویژگی بازی است، تایید می‌کرد. PH خاک بهرام ۸٫۳ اندازه‌گیری شد.
نتایج حاصل از نمونه‌گیری و آزمایش خاک سطح مریخ، که از جمله با کمک اشعه ایکس، توسط کاوشگر کنجکاوی انجام گرفت، نشان می‌دهد که سطح مریخ بافتی بازالتی دارد که نوعی سنگ آتش‌فشانی، مشابه شن‌های سواحل هاوایی است.
تصویری از سطح بهرام یا مریخ
جوّ زمین شامل ۷۸ درصد نیتروژن، ۲۱ درصد اکسیژن، ۰٫۹ درصد آرگون، ۰٫۰۳ درصد کربن دی اکسید و مقادیری بخار آب و ذرات معلق است. در حالی که در جو بهرام (مریخ) ۹۵ درصد دی اکسید کربن، ۳ درصد نیتروژن، ۱٫۶ درصد آرگون و فقط مقدار ناچیز اکسیژن و آب وجود دارد. جو سیاره سرخ بسیار رقیق است، به طوری که فشار جوی سطح آن، معادل یک صدم فشار جو زمین در سطح دریاست. علاوه بر این جو بهرام (مریخ) محافظ خوبی در برابر تابش‌های مرگبار فضایی نیست.
بیشتر مناطق بهرام بسیار سرد است. دمای هوا در قطب‌های آن می‌تواند تا ۱۳۰ درجه زیر صفر پایین برود.
به دلیل رقیق بودن «هوای» بهرام، دمای هوا به سرعت تغییر می‌کند. مثلاً فقط لحظاتی پس از طلوع خورشید دما در سطح بیش از ۲۰ افزایش می‌یابد. در هر لحظه دمایی که پای شما احساس می‌کند (هوای نزدیک سطح) با دمای هوای اطراف سر شما ممکن است تا ۲۰ درجه اختلاف داشته باشد. به این ترتیب اگر روی استوای بهرام باشید، دمای سطح ۲۰ درجه سلیسیوس و دمای اطراف سر شما صفر درجه‌است.
در بهرام بادهایی با سرعت زیاد (متجاوز از ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت) می‌وزد که سبب میشود غبارها در ارتفاع ۴۰ کیلومتری معلق بمانند علت ایجاد این بادها غالباْ اختلاف دما توام با اختلاف فشار است.
 |
| هم‌سنجی سیاره‌های سامانهٔ خورشیدی با شماری از ستاره‌های پرآوازه: الف: زمین (۴) > ناهید (۳) > مریخ (۲) > تیر (۱) ب: هرمز (۸) > کیوان (۷) > اورانوس(۶) > نپتون (۵) > زمین (بدون شماره) پ: شباهنگ (۱۱) > خورشید (۱۰) > ولف ۳۵۹ (۹) > هرمز (بدون شماره) ت: دبران (۱۴) > نگهبان شمال (۱۳) > رأس پیکر پسین (۱۲) > شباهنگ (بدون شماره) ث: ابط‌الجوزا (۱۷) >قلب عقرب (۱۶) > پای شکارچی (۱۵) > دبران (بدون شماره) ج: وی‌وای سگ بزرگ (۲۰) >وی‌وی قیفاووس (۱۹) > مو قیفاووس (۱۸) > ابط‌الجوزا (بدون شماره) |
بهرام نام ستارهٔ فلک پنجم از سیاره های پنچ گانه، یعنی کیوان (زحل )، مشتری - یا هُرمُز( برجیس)، بهرام (مریخ)، ناهید(زهره) و تیر (عطارد). و آن را مرداس ( مارس) نیز گویند.
ستاره جنگ نامیده میشود کوکبی است از جملهٔ چهار سیاره و در آسمان پنجم است. ستاره‌ای است از سیاره های پنچ گانه (خنس) گویند شهرت بهرام سرعت سیرش است و برخی گویند بسبب رنگ زرد و سرخ آن است که شبیه مرداسنچ (مرد سوار،این واژه پارسی را به عربی مردار سنگ ترجمه کرده و همان را بخورد ایرانی داده‌اند، کتب ستاره شناسی پارسی همگی در کتاب خانه‌های انگلیس و فرانسه است و ترجمه عربی و انگلیسی آنان را به ایرانیان داده‌اند و نام مترجم کتب پارسی به عربی و انگلیسی و فرانسه را بنام نویسنده کتب ثبت کرده‌اند!!! نتیجه ۲۰۰ سال استعمار ایران) باشد. . چهارمین سیاره در سامانه خورشیدی که بهرام نیز گویند و به اعتقاد ستاره شناسان بزرگ پارسی ، مانند فارابی، خیام، خوارزمی، جامی، سنایی و و و سیّاره بهرام سیاری است که در مدار پنجم از سامانه خورشیدی واقع شده‌است. (ناظم الاطباء).
از کواکب چهارم است و سرچشمه نامگذاری آن از مرخ و آن درختی است که از چوب آن آتش‌زنه سازند و شهرت آن تشبیه به آتش است از نظر سرخی، و گویند بهرام در لغات عبارت از تیر بدون پر است که در حرکت خود پیچ و تاب می‌خورد و ستارهٔ نامبرده هم بسبب به چپ و راست رفتن در حرکت بدین نام خوانده شده بهرام در فلک پنجم است و فاصلهٔ آن از زمین سه هزار هزار و نهصد هزار و دوازده هزار و هشتصد و شصت و شش میل است. (ستاره شناسان بزرگ پارسی در ۱۰۰۰ سال پیش )
واژه مارس که در غرب بر روی سیّاره بهرام گذاشته شده است، در پارسی مرداس و یا مَرداخ، (مرد سوار، و آک بمعنی اسب) به پارسی است . یکی از پیکرهایی که ایرانیان باستان برای بهرام می‌پنداشتند اسب بود، و واژه مارس از همین مرداس آمده‌است و مرداس نام پدر ضحاک است که فردوسی بزرگ در شاهنامه از او نام برده است. در ستاره شناسی پارسی، مرداس نام بهرام و مارس غربی شده مرداس میباشد.
نام پارسی این سیاره بهرام و نام عربی آن مریخ است. در کتاب‌های باستانی ستاره شناسان هزاران سال پارسی آن را فلک شحنهٔ پنجم و سایس رواق پنجم نیز نامیده‌اند.
خروج از مرکز:
خروج از مرکز بهرام متغیر است و از ۰٫۰۰۹ درجه تا ۰٫۱۰۴ درجه تغییر می‌کند اکنون خروج از مرکز ۰٫۰۹۳ درجه‌است مدت زمان این تغییر صدها سال تا هزاران سال تغییر می‌کند.
مقابله بهرام و زمین:
توجه به مدت زمان سال بهرامی (۶۸۹ روز) و سال زمینی (۳۶۵ روز) نشان می‌دهد که فاصله زمانی هر دو مقابله حدود دو سال و دو ماه است. اما با عنایت به بیضی بودن مدار هر دو سیاره می‌توان انتظار داشت که فاصله بین زمین و بهرام در هر مقابله متفاوت باشد. کمترین فاصله، زمانی رخ می‌دهد که زمین در اوج و بحرام در پستی مدار خود باشد. در این حالت زمین و مریخ تا ۵۶ میلیون کیلومتر به هم نزدیک خواهند شد. دورترین فاصله بین دو سیاره در مقابله می‌تواند تا ۲۴۰ میلیون کیلومتر افزایش یابد.
کمترین فاصله بین زمین و بهرام در مقابله‌هایی رخ می‌دهد که در دوره‌های ۱۵ تا ۱۷ ساله تکرار می‌شوند. اما آنچه اهمیت دارد توجه به این نکته میباشد که فاصله دو سیاره در مقابله‌های نزدیک الزاما یکی نیست و به همین دلیل است که نزدیک‌ترین مقابله‌ها (مانند آنچه در ۲۷ آگوست سال ۲۰۰۳ رخ داد) در فواصل زمانی بسیار طولانی رخ می‌دهند.
جهت‌گیری مدار بحرام در فضا به هنگام مقابله نزدیک به گونه‌ای است که بهرام (مریخ) در جهت صورت فلکی دلو و یا در نزدیکی صورت فلکی بزغاله قرار می‌گیرد. از طرفی کره زمین نیز در امرداد هر سال از این مکان می‌گذرد؛ بنابراین مقابله نزدیک دو سیاره همیشه در امرداد یا شهریور هر ۱۵ تا ۱۷ سال رخ می‌دهد. در این هنگام بهرام در جنوب استوای سماوی قرار دارد و بنابراین این نوع مقابله‌ها از عرض‌های جغرافیایی جنوبی زمین بهتر مشاهده می‌شوند. عکس این مطلب در مقابله‌های دور صادق است چرا که این نوع مقابله‌ها در صورت فلکی شیر و در ماه بهمن و اسفند رخ می‌دهند، در نتیجه از نیم‌کره شمالی زمین بهتر دیده می‌شوند.