گل مریم گًل بومی ایران است که بجز در منطقه ایران بزرگ در هیچ جای دیگر دنیا به صورت معطر به عمل نمیاید و اگر به طور مصنوعی هم رشد کند بسرعت از بین میرود. گیاهی است چندساله با گلی سفیدرنگ و خوشبو که عصارهٔ آن در عطرسازی استفاده میشود.
گل مریم مانند ایران در هندستان نیز دارای اهمیت ویژه‌ای است و در مراسم عروسی، عزا و آیین‌های مذهبی استفاده میشود.در ایران نیز این گل به صورت تجارتی تولید می شود. گل مریمی که در ایران تولید می شود به دلیل معطر بودن آن در دنیا منحصربفرداست و به دلیل همین مزیت در دنیا جایگاه ویژه‌ای دارد و هر ساله مقدار زیادی از این نوع گل به سراسر جهان وبخصوص به اروپا صادر می شود و از آنجا به اسم گًل فرانسوی در دنیا پخش میشود ( مانند گز ایران که به فرانسه برده شده و از آنجا به اسم یک نوع شیرینی فرانسوی در دنیا شناخته و پخش میشود!)
معرفی گیاه
گل مریم با نام علمی Polianthes tuberosa به خانواده نرگس Asparagales تعلق دارد. گل مریم گیاهی پیازی با برگهای طویل و متناوب به طول حدود ۴۰-۶۰ سانتیمتر است. برگها خنجری شکل بوده و تقریبا قاعده‌ای هستند. گلها دو جنسی منظم و یا نامنظم ، استوانه‌ای شکل به طول ۶ سانتیمتر و معمولا دو تایی بوده و به صورت تکی و یا خوشه‌ای در یک براکته اسپات مانند قرار می گیرند. در روی سنبله بیش از ۳۰ گل وجود دارد. گل مریم دارای یک بخش زیرزمینی پیاز مانند است. پیازها هر ساله می توانند مورد کشت قرار بگیرند ولی به جهت جلوگیری از آلودگیهای ویروسی که در تکثیر غیر جنسی دیده می شوند، بهتر است هر چهار سال یکبار از پیازهای جدید استفاده شود.
پراکنش گل مریم
گل مریم ، بیش از چهارصد سال است که از ایران به خارج برده شده و سعی گشته تا در دنیا کشت شود و در اغلب نقاط دنیا نیز پراکنده شده ولی عمدتا در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری تولید می شود. گل مریم در کشورهای هند و فرانسه جهت کاربرد در صنعت عطرسازی کشت و کار می شود که عطر گًل مریم واقعی را ندارد.
گل مریم از نظر تیره و نژاد سه نوع می باشد:
- مریم گوشتی با گلهای فراوان و درشت
- مریم کم پر که امروزه در ایران بسیار نادر است
- مریم شکوفه‌ای پرپر معروف به پابلند که گلهای آن بسیار معطر است و در بازار ایران در فصول بهار و تابستان و پاییز دارای مقبولیت بسیار می باشد
کولیتوارهای گل مریم از نظر ظهور گل و زمان گلدهی متفاوت هستند.
اغلب تحقیقات انجام شده بر روی کولتیوار کم پر رقم مکزیکی بوده است. در ایران عمده کشت و کار این گل در استان مرکزی، تهران، خوزستان، گیلان و مازندران می باشد.
شرایط پرورش گل مریم
احتیاجات خاک و کود: خاک سبک شنی با ظرفیت نگهداری آب مناسب یا خاک لومی شنی و خاک لومی باPH ۶.۵-۷.۵ جهت کشت این گیاه مناسب است. اصولا پیاز گل مریم را در زمینهایی با زهکش مناسب می کارند و کاشت آن در زمینهای سنگلاخی، بازده خوبی ندارد. گل مریم به کود حیوانی پوسیده علاقه بسیار دارد و این نوع کود، زمین گلکاری را جوان کرده و رطوبت خاک را حفظ می کند. در ایتالیا از کود مرغی به میزان ۵۰۰کیلوگرم در هکتار استفاده می شود امروزه برای بازدهی بیشتر از کودهای شیمیاییNPK استفاده می شود که تشکیل پیاز را تحریک می کنند و به مقدار کمتری در برگها ظاهر می گردند.
آبیاری: از نظر آبیاری نیز گیاهان در طی فصل رشد بایستی مرتب آبیاری شوند زیرا اگر خاک خشک گردد، برگها سبز تیره گردیده و کیفیت گل کاهش می یابد. میزان دفعات آبیاری بستگی به نوع خاک، سرعت رشد گیاه و شرایط آب و هوایی دارد. در ورامین هر ۶ روز یک بار گیاهان آبیاری می شوند. گل مریم در زمان گلدهی نیاز شدید به آب دارد و باید در زمان گلدهی، آبدهی آن را ۴ روز به ۴ روز نمود. در مجموع گل مریم ۴-۷ هزار مترمربع در هکتار آب در طی سال نیاز دارد. آبیاری به موقع سبب گلدهی زودتر و به دست آمدن پیازهای بزرگتر می شود.
کاشت: تاریخ کاشت، بستگی به نوع کولتیوار دارد. قبل و بعد از کاشت پیازها باید به زمین، کود داد. همچنین خاک بایستی ضدعفونی شود. معمولا ۴۰ سانتیمتر شخم برای گل مریم مناسب است و بهتر است به ازاء هر مترمربع، یک فرقون کود حیوانی بدهیم. کشت مرین در ایران در جاهای مختلف در فصول مختلف صورت می گیرد. مثلا در اواخر شهریور، پیاز مریم را می توان در مناطقی از استان هرمزگان کاشت که آب آن شیرین باشد و زمین آب شور نباشد. این مریم‌ها در اواسط زمستان در فضای باز به گل می نشیند و پیاز آن نیز بعد از اتمام گل ، تکثیر می شود. اگر ما یک تن پیاز در این استان بکاریم، پس از پایان گلدهی، ۶ تن پیاز و پیازچه از زمین برداشت می کنیم. امروزه در حاشیه شهر دزفول و روستاهای اطراف آن بخاطر مرغوبیت خاک و آب و خوبی آب و هوا، مریم را در اوایل شهریور کاشته و از اواخر آبان ماه زیر پوشش نایلون به صورت گلخانه‌ای می برند. از هیچ نوع گرم کننده‌ای استفاده نمی کنند. این مریم در دمای گلخانه‌ای از اواسط آذرماه شروع به گل دادن کرده و گل آن تا اوایل اردیبهشت ماه ادامه دارد و در اثر گرمای بیش از اندازه دزفول، کیفیت گلها پایین می آیند. همین پیازها را در اوایل زمستان در گلخانه‌های اطراف تهران و ورامین کشت کرده و آنرا زیر پوشش می برند و از گرم کننده‌ها بطور خیلی زیاد استفاده می کنند. و این پیازها در اواسط اردیبهشت ماه شروع به گل دادن می کنند. ابتدا پیازهای درشت شروع به گل دادن می کنند و سپس پیازچه‌های ریزی که از بغل آن پیاز درشت تکثیر شده اند، در فصل تابستان شروع به گل دادن می کنند. پیازهای کوچکی که گل دهنده نیستند را در اسفند کشت کرده و در آبان برداشت می کنند و آنها را در انبار در درجه حرارت ۵ سانتیگراد نگهداری می کنند. پیازی که گل می دهد برای سال بعد کشت نمی شود چون به صرفه نیست . به طور کلی زمان و دوره کاشت در نیمکره شمالی بین اسفند ماه تا اواسط تیرماه است زمانی که آب و هوا نسبتا گرم و مرطوب می باشد. شرایط آب و هوایی حد واسط خصوصا از لحاظ تولید گل خیلی مناسب است. در نیمکره جنوبی زمان کاشت اوایل آبان ماه می باشد. بدین منظور، زمین را به عمق ۳۵-۴۰ سانتیمتر در دی ماه شخم زده و زمین را توسط مواد ضد عفونی کننده مثل متیل بروماید ضدعفونی می کنند و کاشت پیازها از فروردین ماه صورت می گیرد زیرا بارندگی در این زمان به اندازه کافی است. کاشت زودهنگام موجب می شود گلدهی زودتر صورت می گیرد. در ایتالیا کاشت اصلی در اواسط خرداد انجام می شود. روش کشت پیاز مریم به صورت کرتی و در داخل کرتها به صورت ردیفی است. پیازهای درشت حداقل با فاصله ۱۵ کشت می شود.
پیاز مریم باید دو برابر قطر خودش در زیر خاک قرار گیرد و پس از کشت، آبیاری شده تا به مرور زمان سبز شوند. نوبت آبیاری در زمان سبز شدن به رطوبت خاک بستگی دارد و باید آنقدر آب بدهیم و دقت نمایی که زمین سله نبندد. ناگفته نماند که چون از کود حیوانی زیاد استفاده می شود، امکان تشکیل سله کم می شود. به طور معمول، پیاز گل مریم را در زمان رشد برگها و قبل از پیدایش ساقه گل دهنده، هفته‌ای یک بار آب می دهند و برای آنکه کیفیت گل بالا رود و گل مرغوبی به بازار عرضه شود، پس از کامل شدن برگهای مریم لازم است آبیاری را یک بار عقب بیندازیم (یک هفته آبیاری نکنیم) و به صورت مرتب با علف‌های هرز به طور فیزیکی مبارزه کنیم و زمانی که آبیاری را عقب می اندازیم، زمین را سله شکنی کنیم تا خاک حسابی تهویه شود و ریشه پیازهای مریم، رشد عمقی بیشتری داشته باشند. در ضمن ، پس از عقب اندازی آبیاری، برای جلوگیری از زرد شدن برگهای گل مریم و بالا بردن کیفیت گل ، به طور معمول از کودهای میکرو استفاده می شود و اگر هم قبل از گلدهی، شته‌ای مشاهده شد می توان سم پاشی نمود ولی نکته مهم این است که هر نوبت، سم پاشی باید همزمان با آبیاری باشد زیرا در اثر سم پاشی ، عطش گل زیاد می شود و باید آبیاری شود. عمق کاشت پیازها بسته به واریته‌های مختلف ۳-۱۰ سانتیمتر است. کاشت سطحی موجب می شود که پیازها زودتر سبز شوند. ضمنا تولید برگها را بیشتر کرده و رشد طولی بوته‌ها را موجب می شود. در حالی که اگر عمق کشت افزایش یابد، باعث تاخیر در سبز شدن پیازها می شود و کاهش تعداد برگها و در نتیجه کاهش محصول را به دنبال خواهد داشت.
ضمنا متعادل بودن نسبت بین کودهای ازت، فسفر و پتاسیم هنگام کاشت بر روی سبز شدن سنبله گل تاثیر دارد. زمان و دوره کاشت، تعیین کننده میزان محصول گل و پیاز می باشند. اگر هدف اصلی، تولید پیاز باشد بایستی رشد گیاهان را بعد از گلدهی کوتاه کرد که این عمل، به وسیله قطع بخش هوایی گیاه و باقی گذاشتن پیازها صورت می گیرد زیرا اگر پیازها را به حال خودشان در زمین رها کنیم تا اینکه به صورت طبیعی برگها پیر و خشک شوند، ممکن است که پیازچه‌های جانبی در انتهای فصل، تولید گل نمایند و این خود عاملی در کاهش میزان گلدهی پیازهای دیگر در فصل آینده است.
گلدهی و عوامل موثر بر آن
القا گلدهی و نمو گل بعد از کاشت پیازها اتفاق می افتد. عوامل موثر بر گلدهی عبارتند از:
مراحل فیزیولوژیکی گیاه
اندازه پیاز
تغذیه برگها
شرایط خاکی و درجه حرارت آن
درجه حرارت هوا
پیازها در طی یکسال می توانند به اندازه ۶.۵- ۷.۵ سانتیمتر رسیده و در طی سال دوم به بیش از ۱۱ سانتیمتر برسند. مریم هایی که دارای غده‌های بزرگتر هستند، دیرتر سبز شده اما زودتر به گل می روند زیرا میزان آمیلاز فعال در پیازهای کوچک در حد بالاتری است در حالیکه غلظت اسید چیبرلیک و میزان هیدراتهای کربن محلول در آنها کمتر است. درجه حرارت خاک و هوا تواما تعیین کننده زمان گلدهی در گل مریم هستند. کاشت زودهنگامر در شرایطی که درجه حرارت خاک و هوا هر دو این است سبب طولانی شدن رشد رویشی و تاخیر در گلدهی می شود.
روشهای تکثیر:
روش غیر جنسی: روش طبیعی تکثیر گل مریم، استفاده از پاجوش می باشد. پاجوش‌ها در واقع پیازچه‌های زیرزمینی جانبی هستند که از پیاز اصلی منشا می گیرند. تعداد پاجوش‌ها بستگی به اندازه قطر پیاز کشت شده دارد. در شرایط گرمسیری از هر پیاز حدود ۱۵-۲۰ پیازچه حاصل می گردد البته تعداد پیازچه‌های حاصل، تحت عواملی از قبیل عمق کاشت، زمان کاشت، محل کاشت، کاربرد تنظیم کننده‌های رشد و آب کافی.
روش جنسی: روش جنسی تکثیر که همان استفاده از بذر است، تنها در آن دسته از مریم هایی امکان پذیر است که عقیم نباشند. بنابراین انواع فرم‌های کم پر که بارور هستند، روش تکثیر جنسی دارند ولی در انواع پرپر که عقیم هستند تولید بذر امکان پذیر نیست.
آفات و بیماریها:
پوسیدگی ساقه: یک نوع بیماری قارچی است که عامل آن سکلرتیوم رلفسیی بوده و بیشتر در هندوستان دیده می شود. ضدعفونی خاک و یا تزریق درون خاکی با فسفو کلرو نیتروبنزن در مرحله گلدهی جهت کنترل پوسیدگی ساقه به کار میرود. به طور کلی می توان گفت قارچ‌ها مهمترین عامل بیماری زا در گل مریم تحت شرایط آب و هوایی سرد می باشند.
پوسیدگی جوانه گل: عامل آن قارچی است موسوم به ارینیا سپپ که بیشتر در مرحله تولید گل ایجاد خسارت می کند.
شته ها: حشراتی هستند که به صورت جمعیت‌های زیادی رشد کرده و سبب قهوه‌ای شدن (سوختگی) انتهایی جوانه‌ها می شوند. علاوه بر شته ها، خسارت ناشی از کنه عنکبوتی و تریپس هم گزارش شده است.
تریپس: بر اثر بیش از اندازه گرم شدن گلخانه‌ها و یا در فصل تابستان بر روی گلهایی که در فضای آزاد کاشته شده اند، بر اثر گرمای زیاد به آن دچار می شوند و دفع این آفت، به طور سنتی با سمی به نام دسیس که بسیار قوی است، انجام می گیرد و باید در فصل گرما هر ده روز این گلهها به طور مرتب سم پاشی شوند.
منبع: babolparks-ir
