یکی دیگر از درختان بومی و مخصوص ایران، درخت به است.
به درخت کوچکی است که پوست ساقه و تنه آن قهوه‌ای بوده و در اکثر نقاط اروپا ، نواحی مدیترانه ، آسیا و آفریقای شمالی می‌روید. برگهای آن پوشیده از کرک و صاف است. گلهای آن درشت ، به رنگ سفید و یا صورتی و دارای پنج گلبرگ می‌باشد. میوه رسیده زرد رنگ ، گرد و یا به شکل گلابی است و در سطح آن پوشیده از کرک بوده و دریا طعمی مطبوع ، شیرین و یا کمی ترش است.
میوهٔ بـِه یا بهی (نام علمی: Cydonia oblonga) دارای گوشت خشک و کرکی است که طعمی ترش و تقریباً گس دارد. با این حال وقتی به پخته می‌شود بو و طعمی بسیار خوش دارد. برای کمپوت مناسب است و بصورت مربا و مارمالاد نیز کاربردی عالی دارد. درآمریکا بیشتر از کالیفرنیا می‌آید اما این میوه بصورت جهانی در فرانسه، یونان، آرژانتین و نیوزیلند نیز پرورش می‌یابد.
درخت به درختی است از تیره گل سرخیان، جزو دسته سیبها که پشت برگهایش کرک دار است . آنرا در آستارا، هیوا، در رامیان و کتول، شغال، در لاهیجان و دلیجان و رودسر، توچ و در رامسر و شهسوار، سنگه مینامند. درخت به، در خاکهای خشک و خیلی آهکی خوب نمی‌روید و نیازمند به خاک ژرف است . به سرشار از ویتامین‌های آ و ب، و املاح آهکی و تانن است. به دارای پروتید، گلوسید، لیپید و آب است و صد گرم آن تولید ۱۱۲ کالری انرژی می‌کند. این میوه مقوی معده و متوقف کننده اسهالهای ساده و خونی است. در ورم حاد در روده‌ها، خونریزی‌های قاعدگی و بواسیری، اثر بسیار موثری دارد. به ضمن تقویت اعمال دستگاه گوارش، مخاط و سرفه کاملاً موثر است. دم کرده برگهای به برای تسکین سرفه شهرت فراوان دارد.
تا آنجا که می‌توانید درشت‌ترین این میوه را انتخاب کنید چون اقتصادی تر و برای استفاده بهتر می‌باشد. به ممکن است سبز کم رنگ مثل سیب Granny Smith یا مانند یک سیب طلائی زرد باشد.معمولاً به اول فصل سبزتر و به آخر فصل طلائی تر می‌باشد اما هر دوی آنها آماده طبخ هستند. اگر آن را خارج از یخچال نگهداری کنید بعد از یک هفته شروع به خراب شدن می‌کند. پیشنهاد می‌شود به همانند سیب را در یخچال نگهداری کنید اما برای جلوگیری از فساد آنها را داخل چیزی بپیچانید. این میوه درون یخچال تقریباً به اندازه سیب دوام پیدا می‌کند.
به‌های عطری کوچک‌تر دارای پرزهایی روی پوستشان هستند که پس از شستن میوه به راحتی از بین می‌روند. مانند سیب و گلابی به را نیز می‌توان پوست کند و هسته آن را خارج نمود. با این حال بهتر است به را از درازا به دو نیم تقسیم کنیم بعد با قاشق هسته‌ها را خارج نمائیم چون محل هسته‌ها در به عمیق تر و گردتر از جای هسته‌ها در سیب یا گلابی می‌باشد. طبخ به موجب بهتر شدن طعم آن می‌شود.آنها را در شربت با ادویه‌هایی نظیر هل و دارچین یا با پوست لیمو و پرتقال بپزید.برای بهتر کردن کمپوتها آلو یا زردآلو خشک به آن اضافه کنید یا همانند سیبها آنها را نیز بپزید اگرچه پای به طعمی اکتسابی دارد. در برخی نقاط جهان دانه‌های به را خشک می‌کنند و به همراه مقدار کمی آب می‌پزند که به‌عنوان داروی سرفه کاربرد دارد.
گونه‌های زیادی به وجود دارد که فقط دوتای آنها قابل توجه‌است.
به معطر: شکلی بیضی با انتهای مخروطی دارد. پوست آن نرم، زرد و دارای گوشت سفید است.
آناناسی: تاحدی شبیه گلابی برآمده‌است. پوست آن بعد از رسیدن تبدیل به زرد می‌گردد. گوشت میوه زرد با طعم خفیفی از آناناس است.
به سرشار از ویتامین‌های A و B و املاح آهکی و تانن است. به دارای پروتید ، گلوسید ، لیپید و آب است . این میوه مقوی معده و متوقف کننده اسهالهای ساده و خونی است. در ورم حاد در روده‌ها ، خونریزی‌های قاعدگی و بواسیری ، اثر بسیار موثری دارد. به ضمن تقویت اعمال دستگاه گوارش ، مخاط و سرفه کاملا موثر است. دم کرده برگهای به برای تسکین سرفه شهرت فراوان دارد.
خواص داروئی میوه
به تقویت کنده قلب است.
ادرار آور است.
نرم کننده سینه است.
مقوی معده و دستگاه هاضمه است.
قابض است.
خونریزی را بند می‌آرود.
به ترش برای تنگی نفس مفید است.
به ترش استفراغ را بند می‌آورد .
اسهالهای ساده و اسهال خونی را درمان می‌کند.
به بهترین و مفیدترین میوه برای مسلولین است.
خونریزی از رحم را متوقف می‌کند.
اثر مفید روی بواسیر دارد.
برای هضم غذا مفید است.
خواص به دانه
لعاب به دانه را روی زخمها و سوختگیها بگذارید تا باعث شفای سریع آنها شود.
ضد تب است.
اسهال خونی و ساده را درمان می‌کند.
برای درمان جراحات گلو موثر است.
سرفه را برطرف می‌کند.
برای التیام ترک پوست دست و بدن ، نوک پستان ، لب و بواسیر لعاب به دانه را روی موضع بمالید.
برای درمان خشکی زبان و دهان مفید است.
آفتاب زدگی را با مالیدن لعاب به دانه بر روی پوست درمان کنید.
جویدن به دانه برای تقویت نیروی جنسی مفید است.
خواص دم کرده گل و شکوفه به
سردرد را برطرف می‌کند.
مقوی معده است.
سینه را صاف و تقویت می‌کند.
سرفه کودکان را برطرف می‌سازد.
برای درمان بی‌خوابی دم کرده گل را با آب بهار نارنج مخلوط کرده و قبل از رفتن به رختخواب بنوشید.
خواص روغن به
سرگیجه را برطرف می‌کند.
برای مداوای زخمهای دهان مفید است.
خونریزی ریوی را درمان می‌کند.
اسهال مزمن را برطرف می‌کند.
دوست کبد است و ورم کبد را رفع می‌کند.
زخم روده‌ها را درمان می‌کند.
خواص برگ و شاخه‌های به
جوشانده برگ درخت به ورم چشم را مداوا می‌کند.
زخمها را با جوشانده برگ به بشوئید.
ضماد برگ درخت به برای ورم چشم مفید است.
طرز استفاده
شیره به: ۵۰ گرم به را خرد کرده با ۵۰ گرم عسل یا شکر مخلوط کنید و در یک لیتر آب جوش بریزید و آنرا روی چراغ گذاشته تا بجوشد و حجم آن به نصف تقلیل یابد.
جوشانده دانه به: ۳۰ گرم به دانه را در یک لیتر آب جوش ریخته و آنقدر بجوشانید تا به صورت ژله درآید.
جوشانده برگ درخت به: ۳۰ گرم برگ درخت به را در یک لیتر آبجوش ریخته و مدت چند دقیقه بجوشانید.
دم کرده گل به: ۳۰ گرم گل به را در یک لیتر آبجوش ریخته و به مدت پنج دقیقه بگذارید تا دم بکشد.
لوسیون پوست به: این لوسیون برای از بین بردن چین و چروکهای پوست از هر کرم دیگری موثرتر است.
روغن به: به را تکه تکه کرده و بپزید سپس آب آنرا بگیرید و با دو برابر وزن آن روغن زیتون مخلوط کرده و آنقدر بجوشانید تا تمام آب آن بخار شود و فقط روغن باقی بماند البته دقت کنید که روغن نسوزد.
کاربرد به در درمان برخی از بیماریها
رفع سرفه: ۲۵ تا ۳۰ گرم برگ تازه یا خشک به را در یک لیتر آب جوش دم کنید پس آن را از صافی بگذرانید سه بار در روز بنوشید بار سوم را قبل از خواب بنوشید این دم کرده برای رفع سرفه بکار می‌رود. همراه با بهار نارنج خواب راحتی را نصیب انسان می‌کند.
درمان اسهال:
چند به درسته را بپزد. در پارچه تمیزی آنقدر فشار بدهید تا شیره‌اش خارج بشود. ده برابر وزنش شکر به آن افزوده بگذارید بپزد تا آنکه مایع غلیظی بدست آید. برای درمان اسهال روزانه سه قاشق از شربت را بنوشید.
درمان گلو درد:
یک قاشق شربت را به را در یک لیوان آب گرم رقیق کنید و به صورت غره غره به کار ببرید. برای درمان گلو درد بسیار مناسب است.
رفع التهاب پلک ، استراحت چشمان خسته: چند قاچ به تازه را مستقیما روی موضع درد قرار بدهید. البته باید قبل از این کار به را به دقت بشوئید.
ترکیدگی پوست:
یک قاشق قهوه خوری به دانه را در شب و در یک فنجان آب سرد خیس کنید صبح آن را صاف کنید آب غلیظی بدست می‌آید که ترک پوست و لب سوختگی پوست را از طریق ماساژ درمان می‌کند.
درمان ورم روده بزرگ:
به سرشار از تانن است و این ماده براتی ورم معده موثر است بنابراین کمپوت به و شربت به برای رفع این ناراحتی مفید است. ۴۰ تا ۵۰ گرم به را ریز ریز کرده، حدود ۱۵ دقیقه در یک لیتر آب بجوشانید و مصرف کنید.
درمان ورم معده:
۴ گرم به دانه را در ۱۲۰ گرم آب سرد بخیسانید. پس از خیش خوردن ، آنقدر با قاشق آن را بهم بزنید تا مایعی به شکل سفیده تخم مرغ بدست آید. پس هر موقع میل داشتید از آن بنوشید.
درمان بی‌خوابی:
در موقع بی‌خوابی شدید ، یک مشت به تازه را بچینید و با یک لیتر آب جوش ۱۰ دقیقه بخیسانید. پس از خوردن آن را صاف کنید و با شکوفه نارنج مخلوط و شیرین کنید. هر شقب موقع خواب یک یا دو قاشق از آن بنوشید تا به خواب آرامی فرو رفتید.
درمان عصبانیت:
مصرف یک قاشق از شربت برگ (طرز تهیه همان است که در قسمت بی‌خوابی گفته شد) چاره ساز این ناراحتی است.
زیانها
تفاله به سنگین و بهتر است از پخته یا مربا یا لااقل آب آن استفاده بشود. مربای به و خود آن برای سینه و ریه و معده‌های وضعیت خوب نیست و اشخاصی هم که مبتلا به رعشه هستند بهتر است تا برطرف شده بیماریشان از آن مصرف نکنند.
