انگلستان بعد از چین که به زور این کشور را وادار به کشت تریاک میکرد اینک به افغانستان یعنی به "گنج تریاک" چنگ انداخته و با عنوان مبارزه با کشت تریاک،(که به مصداق " دادن گوشت به دست گربهٔ" میباشد ، چرا که تولید غیرقانونی تریاک در افغانستان در سه دهه گذشته ۲۹ برابر شده است.) ولی با استفاده از تکنولوژی برتر کشاورزی، کشت تریاک در افغانستان را به اوج خود رسانده و در معاملات مواد مخدر و صادرات تریاک حرف اول را در جهان میزند، این معاملات آنچنان برای انگلستان سود آور است که با چپاول نفت از طرف انگلستان برابری می‌کند، و همانطوری که در ماه‌های گذشته بانک مرکزی انگلستان از طرف سنای آمریکا به همکاری با قاچاق چیان بین المللی و پول شویی مواد مخدر افشا شد، انگلستان از طریق قاچاق مواد مخدر سهم عظیمی را در گسترش این ماده‌ی خانمان برانداز در جهان بازی می‌کند.
از لا به لای مصاحبه زیر که به ظاهر برای حفظ آبروی انگلیس انجام شده است، میتوان به بسیاری از ناگفته‌ها پی برد.
""دکتر محمدرضا امیرخیزی، در سالهای گذشته مسئولیت‌های مختلف دیپلماتیکی بر عهده داشته است. در کارنامه سوابق او سفارت و نمایندگی دائم سابق نزد دفتر ملل متحد و دیگر سازمانهای بین المللی در وین، مشاورت ارشد سابق مدیر اجرائی دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرائم ملل متحد (یوندک)، مشاورت ارشد سابق نماینده ویژه دبیرکل ملل متحد در امور افغانستان و نمایندگی و ریاست سابق دفتر سازمان ملل متحد برای مقابله با مواد مخدر در افغانستان به چشم می خورد. این نشان می دهد که او در سالهای گذشته بیش از هرچیز با مسئله مواد مخدر در افغانستان درگیر بوده است. مصاحبه دیپلماسی با دکتر محمدرضا امیرخیزی، در مورد وضعیت کشت و تجارت مواد مخدر در افغانستان را در زیر می خوانید:
آقای دکتر، ارزیابی شما از کشت و تجارت مواد مخدر در افغانستان در حال حاضر چیست؟ این تجارت چه سهمی در اقتصاد افغانستان دارد؟
افغانستان بزرگترین تولیدکننده تریاک در جهان است. وابستگی اقتصادی به کشت خشخاش و قاچاق مواد مخدر، محدودیتهای اجرائی نیروهای انتظامی، فقدان امنیت، فساد و فقدان ساختارهای مناسب اجرائی در کلیه نقاط کشور به پیچیدگی این مشکل افزوده است. در سال ۲۰۱۱، تولید تریاک نسبت به سال ۲۰۱۰ افزایش یافت و از ۳۶۰۰ تن به ۵۸۰۰ تن رسید که این کاهش تولید در ۲۰۱۰ به دلیل آفات گیاهی بوده است. حدود ۸۳% تولید غیرقانونی تریاک جهان در ۲۰۱۱ در افغانستان بوده است. از سوی دیگر درآمد حاصل از مواد مخدر بسیار بالاست؛ بنابراین کشت تریاک در افغانستان برای کشاورزان یک تصمیم استراتژیک است. در سال ۲۰۱۱، کشت هر هکتار خشخاش ۱۱ برابر کشت هر هکتار گندم درآمد داشت. در سال ۲۰۰۳، این میزان ۲۷ برابر بود. در سال ۲۰۱۱ هر کیلو تریاک به طور میانگین ۲۴۱ دلار برای کشاورزان افغانی درآمد داشت، یعنی ۴۳% افزایش نسبت به ۲۰۱۰. فروش تریاک برای کشاورزان در ۲۰۱۱ حدود ۱۴۰۰ میلیون دلار درآمد داشت، یعنی ۹% درآمد ناخالص ملی افغانستان، که این نشان دهنده افزایش ۱۳۳% نسبت به سال قبل است. ارزش اقتصادی تریاک برای آن کشور با در نظر گرفتن سود قاچاقچیان و دیگر افراد مرتبط در ۲۰۱۱ حدود ۲۶۰۰ میلیون دلار یعنی ۱۵% درآمد ناخالص ملی بوده است، که به آسانی با فعالیتهای دیگر اقتصادی قابل جایگزینی نیست و این رقم نسبت به سال ۲۰۱۰ شاهد افزایش ۷۹% بوده است.
سیاستهای جامعه جهانی در راستای کاهش کشت و تجارت مواد مخدر در افغانستان بر چه اساسی بوده است؟
جامعه جهانی از سال ۲۰۰۲ پس از اجلاس بن، کشورهائی را برای هماهنگی اقدامات مختلف در افغانستان مشخص نمود. انگلستان از آن زمان مسئول هماهنگی اقدامات مبارزه با مواد مخدر بوده است. تاکنون، جامعه جهانی با هماهنگی و مدیریت انگلستان در جهت ایجاد و آموزش نیروهای پلیس مواد مخدر، همکاری در ایجاد وزارت مبارزه با مواد مخدر، آموزش قضات و دادستانهای مخصوص مواد مخدرو بازسازی زندانها و آموزش زندانبانان فعالیت داشته است. همچنین طی سالهای گذشته به دولت مرکزی در جهت نابودی مزارع کشت خشخاش کمک شده است. در ۲۰۱۰، حدود ۲۳۰۰ هکتار و در ۲۰۱۱ حدود ۳۸۰۰ هکتار از مزارع کشت خشخاش توسط مقامات دولتی عمدتا در نزدیکی مراکز بخش و جاده‌ها نابود گردید. با توجه به میزان حدود ۱۳۰۰۰۰ هکتار مزارع زیر کشت خشخاش این میزان نابودی ناچیز می باشد. همچنین نیروهای ویژه افغان در نابود کردن لابراتوارهای تولید هروئین نیز اقداماتی انجام داده اند.
تا چه اندازه می توان این سیاست‌ها را موفق دانست؟ آیا مشکل حل شده است؟
به نظر می رسد مشکل با چنین اقداماتی حل نخواهد شد. مشکل اساسی فقدان امنیت، بی‌ثباتی سیاسی، عدم اجرای قانون، ناکارآمدی دولت و فساد برخی مسئولین محلی می باشد. هفتادوهشت درصد تریاک تولید شده در سال ۲۰۱۱، در ولایات جنوبی هلمند، قندهار، اروزگان و زابل که ناامن‌ترین ولایات در کشور هستند بوده است. ولایات غربی فراه، نیمروز و بادغیس نیز ۱۷% تولید کشور را داشته اند. لذا مناطق جنوبی و غربی مجموعا ۹۵% کل تولید را به خود اختصاص داده اند. در ولایاتی که مسئولین ولایت اراده نموده اند، کشت خشخاش کاهش چشمگیری داشته است. در ولایات غور و ننگرهار، مسئولین دو ولایت موفق بودند که کشت را برای دومین سال کاهش دهند. چنانچه این اعمال فشار توسط مسئولین ولایت ادامه نیابد کشاورزان فقیر به دلیل سود بالای تولید تریاک و تشویق قاچاقچیان به کشت خشخاش روی خواهند آورد. مشخص نیست بدون سیاستهای هماهنگ در سطح ملی، تا چه زمانی مسئولین این دو ولایت بتوانند این سیاست را ادامه دهند.
با توجه به وضعیت اقتصادی افغانستان چشم انداز آینده کاهش کشت و تجارت مواد مخدر در افغانستان چیست؟
این مساله در حال حاضر نیز با وجود حضور نیروهای خارجی یک معضل جهانی است. تولید و قاچاق مواد مخدر و ناامنی وبی ثباتی سیاسی و تروریسم با هم مرتبطند. فقدان امنیت و بی‌ثباتی باعث افزایش کشت و قاچاق مواد مخدر شده و سود حاصل از آن به ناامنی و بی‌ثباتی می افزاید. برخی کارشناسان نیز معتقدند که تروریسم و قاچاق مواد مخدر دو روی یک سکه اند. در مبارزه با کشت و قاچاق مواد مخدر در افغانستان به یک سیاست واقع بینانه با در نظر گرفتن وضعیت سیاسی و امنیتی پیچیده آن کشور و ایجاد حمایت اجتماعی، درآمد، شغل و اجرای قانون نیاز است. تولید غیرقانونی تریاک در افغانستان در سه دهه گذشته ۲۹ برابر شده است. در زمان اشغال افغانستان توسظ شوروی و پس از آن در زمان جنگهای داخلی، جامعه جهانی با تمرکز به مسائل سیاسی توجهی به افزایش سالانه تولید تریاک در افغانستان نکرد. در ابتدای اشغال آن کشور توسط شوروی در سال ۱۹۸۰، تولید تریاک ۲۰۰ تن در سال بود. در سال ۱۹۸۹ همزمان با خروج نیروهای شوروی از افغانستان، تولید به ۱۲۰۰ تن در سال یعنی ۴۰% تولید جهانی رسیده بود. در نتیجه این بی‌توجهی جامعه جهانی در سایه بی‌امنی و عدم ثبات سیاسی، تولید و قاچاق تریاک به بخش مهمی از اقتصاد آن کشور تبدیل شده است. وضعیت فعلی نتیجه چشم پوشی سیاسی جامعه جهانی است که در کوتاه مدت قابل حل نمی باشد.
برای حل این مشکل چه باید کرد؟
برای توقف کشت خشخاش در افغانستان، هدف درازمدت باید توسعه اقتصادی بدون نیاز به منابع حاصله از کشت تریاک، بازسازی، ریشه کن کردن فساد و ایجاد صلح و امنیت در آن کشور باشد. بررسی شاخصهای تولید سالانه نشان دهنده موفقیت و یا عدم آن نخواهد بود. تمرکز باید در ایجاد امنیت و صلح واجرای قانون باشد.
آیا امکان دارد که با خروج نیروهای خارجی از افغانستان این مسئله مجددا به معضلی برای جامعه جهانی تبدیل شود؟
خروج نیروهای نظامی خارجی نیز به طور مستقیم تغییری در امر مبارزه با مواد مخدر در افغانستان به وجود نخواهد آمد زیرا در حال حاضر نیز نیروهای خارجی هیچ دخالت مستقیمی در امر مبارزه با مواد مخدر ندارند. موضوع اصلی ایجاد امنیت و ثبات سیاسی است. اگر پس از خروج نیروهای خارجی، دولت افغانستان بتواند در جهت ایجاد ثبات سیاسی و امنیت در کشور قدم بردارد، می توان به کاهش تولید تریاک امیدوار بود. لیکن چنانچه خروج نیروهای خارجی باعث افزایش ناامنی و بی‌ثباتی سیاسی گردد احتمالا با افزایش تولید و یا عدم امکان کاهش آن روبرو خواهیم شد.
نقش افغانستان در تجارت جهانی مواد مخدر چیست؟ در صورت کاهش تولید مواد مخدر در افغانستان مشکل ترانزیت مواد مخدر و اعتیاد در کشورمان به اتمام خواهد رسید؟
تخمین زده می شود که شبکه‌های جنائی سازمان یافته بین المللی در سال ۲۰۰۹ برای فعالیتهای خود در تمامی زمینه‌ها حدود ۸۷۰ میلیارد دلار یعنی یک و نیم درصد تولید ناخالص جهان و ۷% صادرات جهانی کالا درآمد داشته اند که ۳۲۰ میلیارد دلار آن از محل قاچاق مواد مخدر بوده که حدود ۷۰ میلیارد دلار آن مربوط به قاچاق هروئین می باشد. ارزش صادرات هروئین برای قاچاقچیان افغانستان به مرزهای آن کشور با همسایگان حدود کیلوئی ۳۸۰۰ دلار می باشد. این رقم مربوط به هروئین خالص است و در اروپا با خلوص حدود ۳۰% به میزان گرمی ۷۰ دلار بفروش میرسد. یعنی سودی بیش از ۵۰ برابر از مرز افغاستان تا اروپا. در مسیر کشورهای ترانزیت نیز سود سرشاری به این شبکه‌های بین المللی می رسد و مشکلات بسیاری برای کشورهای ترانزیت ایجاد می نماید. بنابراین حتی با فرض کاهش تولید تریاک در افغانستان در کوتاه مدت، معضل اعتیاد در جهان و کشور ما حل نخواهد شد و باید در سطح جهانی هماهنگی و همفکری نموده و با اتخاذ سیاستهای هدفمند و آزمون شده از ضررهای آن به مردم و کشورمان بکاهیم. همچنین در امر مبارزه با مواد مخدر، افغانستان تاکنون کمتر از ظرفیتهای منطقه‌ای استفاده نموده است. به نظر می رسد که در منطقه، از جمله در جمهوری اسلامی ایران، ظرفیتهای مناسبی است که می تواند در این امر به افغانستان یاری رساند.
منبع مصاحبه: دیپلماسی
از لا به لای مصاحبه زیر که به ظاهر برای حفظ آبروی انگلیس انجام شده است، میتوان به بسیاری از ناگفته‌ها پی برد.
""دکتر محمدرضا امیرخیزی، در سالهای گذشته مسئولیت‌های مختلف دیپلماتیکی بر عهده داشته است. در کارنامه سوابق او سفارت و نمایندگی دائم سابق نزد دفتر ملل متحد و دیگر سازمانهای بین المللی در وین، مشاورت ارشد سابق مدیر اجرائی دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرائم ملل متحد (یوندک)، مشاورت ارشد سابق نماینده ویژه دبیرکل ملل متحد در امور افغانستان و نمایندگی و ریاست سابق دفتر سازمان ملل متحد برای مقابله با مواد مخدر در افغانستان به چشم می خورد. این نشان می دهد که او در سالهای گذشته بیش از هرچیز با مسئله مواد مخدر در افغانستان درگیر بوده است. مصاحبه دیپلماسی با دکتر محمدرضا امیرخیزی، در مورد وضعیت کشت و تجارت مواد مخدر در افغانستان را در زیر می خوانید:
آقای دکتر، ارزیابی شما از کشت و تجارت مواد مخدر در افغانستان در حال حاضر چیست؟ این تجارت چه سهمی در اقتصاد افغانستان دارد؟
افغانستان بزرگترین تولیدکننده تریاک در جهان است. وابستگی اقتصادی به کشت خشخاش و قاچاق مواد مخدر، محدودیتهای اجرائی نیروهای انتظامی، فقدان امنیت، فساد و فقدان ساختارهای مناسب اجرائی در کلیه نقاط کشور به پیچیدگی این مشکل افزوده است. در سال ۲۰۱۱، تولید تریاک نسبت به سال ۲۰۱۰ افزایش یافت و از ۳۶۰۰ تن به ۵۸۰۰ تن رسید که این کاهش تولید در ۲۰۱۰ به دلیل آفات گیاهی بوده است. حدود ۸۳% تولید غیرقانونی تریاک جهان در ۲۰۱۱ در افغانستان بوده است. از سوی دیگر درآمد حاصل از مواد مخدر بسیار بالاست؛ بنابراین کشت تریاک در افغانستان برای کشاورزان یک تصمیم استراتژیک است. در سال ۲۰۱۱، کشت هر هکتار خشخاش ۱۱ برابر کشت هر هکتار گندم درآمد داشت. در سال ۲۰۰۳، این میزان ۲۷ برابر بود. در سال ۲۰۱۱ هر کیلو تریاک به طور میانگین ۲۴۱ دلار برای کشاورزان افغانی درآمد داشت، یعنی ۴۳% افزایش نسبت به ۲۰۱۰. فروش تریاک برای کشاورزان در ۲۰۱۱ حدود ۱۴۰۰ میلیون دلار درآمد داشت، یعنی ۹% درآمد ناخالص ملی افغانستان، که این نشان دهنده افزایش ۱۳۳% نسبت به سال قبل است. ارزش اقتصادی تریاک برای آن کشور با در نظر گرفتن سود قاچاقچیان و دیگر افراد مرتبط در ۲۰۱۱ حدود ۲۶۰۰ میلیون دلار یعنی ۱۵% درآمد ناخالص ملی بوده است، که به آسانی با فعالیتهای دیگر اقتصادی قابل جایگزینی نیست و این رقم نسبت به سال ۲۰۱۰ شاهد افزایش ۷۹% بوده است.
سیاستهای جامعه جهانی در راستای کاهش کشت و تجارت مواد مخدر در افغانستان بر چه اساسی بوده است؟
جامعه جهانی از سال ۲۰۰۲ پس از اجلاس بن، کشورهائی را برای هماهنگی اقدامات مختلف در افغانستان مشخص نمود. انگلستان از آن زمان مسئول هماهنگی اقدامات مبارزه با مواد مخدر بوده است. تاکنون، جامعه جهانی با هماهنگی و مدیریت انگلستان در جهت ایجاد و آموزش نیروهای پلیس مواد مخدر، همکاری در ایجاد وزارت مبارزه با مواد مخدر، آموزش قضات و دادستانهای مخصوص مواد مخدرو بازسازی زندانها و آموزش زندانبانان فعالیت داشته است. همچنین طی سالهای گذشته به دولت مرکزی در جهت نابودی مزارع کشت خشخاش کمک شده است. در ۲۰۱۰، حدود ۲۳۰۰ هکتار و در ۲۰۱۱ حدود ۳۸۰۰ هکتار از مزارع کشت خشخاش توسط مقامات دولتی عمدتا در نزدیکی مراکز بخش و جاده‌ها نابود گردید. با توجه به میزان حدود ۱۳۰۰۰۰ هکتار مزارع زیر کشت خشخاش این میزان نابودی ناچیز می باشد. همچنین نیروهای ویژه افغان در نابود کردن لابراتوارهای تولید هروئین نیز اقداماتی انجام داده اند.
تا چه اندازه می توان این سیاست‌ها را موفق دانست؟ آیا مشکل حل شده است؟
به نظر می رسد مشکل با چنین اقداماتی حل نخواهد شد. مشکل اساسی فقدان امنیت، بی‌ثباتی سیاسی، عدم اجرای قانون، ناکارآمدی دولت و فساد برخی مسئولین محلی می باشد. هفتادوهشت درصد تریاک تولید شده در سال ۲۰۱۱، در ولایات جنوبی هلمند، قندهار، اروزگان و زابل که ناامن‌ترین ولایات در کشور هستند بوده است. ولایات غربی فراه، نیمروز و بادغیس نیز ۱۷% تولید کشور را داشته اند. لذا مناطق جنوبی و غربی مجموعا ۹۵% کل تولید را به خود اختصاص داده اند. در ولایاتی که مسئولین ولایت اراده نموده اند، کشت خشخاش کاهش چشمگیری داشته است. در ولایات غور و ننگرهار، مسئولین دو ولایت موفق بودند که کشت را برای دومین سال کاهش دهند. چنانچه این اعمال فشار توسط مسئولین ولایت ادامه نیابد کشاورزان فقیر به دلیل سود بالای تولید تریاک و تشویق قاچاقچیان به کشت خشخاش روی خواهند آورد. مشخص نیست بدون سیاستهای هماهنگ در سطح ملی، تا چه زمانی مسئولین این دو ولایت بتوانند این سیاست را ادامه دهند.
با توجه به وضعیت اقتصادی افغانستان چشم انداز آینده کاهش کشت و تجارت مواد مخدر در افغانستان چیست؟
این مساله در حال حاضر نیز با وجود حضور نیروهای خارجی یک معضل جهانی است. تولید و قاچاق مواد مخدر و ناامنی وبی ثباتی سیاسی و تروریسم با هم مرتبطند. فقدان امنیت و بی‌ثباتی باعث افزایش کشت و قاچاق مواد مخدر شده و سود حاصل از آن به ناامنی و بی‌ثباتی می افزاید. برخی کارشناسان نیز معتقدند که تروریسم و قاچاق مواد مخدر دو روی یک سکه اند. در مبارزه با کشت و قاچاق مواد مخدر در افغانستان به یک سیاست واقع بینانه با در نظر گرفتن وضعیت سیاسی و امنیتی پیچیده آن کشور و ایجاد حمایت اجتماعی، درآمد، شغل و اجرای قانون نیاز است. تولید غیرقانونی تریاک در افغانستان در سه دهه گذشته ۲۹ برابر شده است. در زمان اشغال افغانستان توسظ شوروی و پس از آن در زمان جنگهای داخلی، جامعه جهانی با تمرکز به مسائل سیاسی توجهی به افزایش سالانه تولید تریاک در افغانستان نکرد. در ابتدای اشغال آن کشور توسط شوروی در سال ۱۹۸۰، تولید تریاک ۲۰۰ تن در سال بود. در سال ۱۹۸۹ همزمان با خروج نیروهای شوروی از افغانستان، تولید به ۱۲۰۰ تن در سال یعنی ۴۰% تولید جهانی رسیده بود. در نتیجه این بی‌توجهی جامعه جهانی در سایه بی‌امنی و عدم ثبات سیاسی، تولید و قاچاق تریاک به بخش مهمی از اقتصاد آن کشور تبدیل شده است. وضعیت فعلی نتیجه چشم پوشی سیاسی جامعه جهانی است که در کوتاه مدت قابل حل نمی باشد.
برای حل این مشکل چه باید کرد؟
برای توقف کشت خشخاش در افغانستان، هدف درازمدت باید توسعه اقتصادی بدون نیاز به منابع حاصله از کشت تریاک، بازسازی، ریشه کن کردن فساد و ایجاد صلح و امنیت در آن کشور باشد. بررسی شاخصهای تولید سالانه نشان دهنده موفقیت و یا عدم آن نخواهد بود. تمرکز باید در ایجاد امنیت و صلح واجرای قانون باشد.
آیا امکان دارد که با خروج نیروهای خارجی از افغانستان این مسئله مجددا به معضلی برای جامعه جهانی تبدیل شود؟
خروج نیروهای نظامی خارجی نیز به طور مستقیم تغییری در امر مبارزه با مواد مخدر در افغانستان به وجود نخواهد آمد زیرا در حال حاضر نیز نیروهای خارجی هیچ دخالت مستقیمی در امر مبارزه با مواد مخدر ندارند. موضوع اصلی ایجاد امنیت و ثبات سیاسی است. اگر پس از خروج نیروهای خارجی، دولت افغانستان بتواند در جهت ایجاد ثبات سیاسی و امنیت در کشور قدم بردارد، می توان به کاهش تولید تریاک امیدوار بود. لیکن چنانچه خروج نیروهای خارجی باعث افزایش ناامنی و بی‌ثباتی سیاسی گردد احتمالا با افزایش تولید و یا عدم امکان کاهش آن روبرو خواهیم شد.
نقش افغانستان در تجارت جهانی مواد مخدر چیست؟ در صورت کاهش تولید مواد مخدر در افغانستان مشکل ترانزیت مواد مخدر و اعتیاد در کشورمان به اتمام خواهد رسید؟
تخمین زده می شود که شبکه‌های جنائی سازمان یافته بین المللی در سال ۲۰۰۹ برای فعالیتهای خود در تمامی زمینه‌ها حدود ۸۷۰ میلیارد دلار یعنی یک و نیم درصد تولید ناخالص جهان و ۷% صادرات جهانی کالا درآمد داشته اند که ۳۲۰ میلیارد دلار آن از محل قاچاق مواد مخدر بوده که حدود ۷۰ میلیارد دلار آن مربوط به قاچاق هروئین می باشد. ارزش صادرات هروئین برای قاچاقچیان افغانستان به مرزهای آن کشور با همسایگان حدود کیلوئی ۳۸۰۰ دلار می باشد. این رقم مربوط به هروئین خالص است و در اروپا با خلوص حدود ۳۰% به میزان گرمی ۷۰ دلار بفروش میرسد. یعنی سودی بیش از ۵۰ برابر از مرز افغاستان تا اروپا. در مسیر کشورهای ترانزیت نیز سود سرشاری به این شبکه‌های بین المللی می رسد و مشکلات بسیاری برای کشورهای ترانزیت ایجاد می نماید. بنابراین حتی با فرض کاهش تولید تریاک در افغانستان در کوتاه مدت، معضل اعتیاد در جهان و کشور ما حل نخواهد شد و باید در سطح جهانی هماهنگی و همفکری نموده و با اتخاذ سیاستهای هدفمند و آزمون شده از ضررهای آن به مردم و کشورمان بکاهیم. همچنین در امر مبارزه با مواد مخدر، افغانستان تاکنون کمتر از ظرفیتهای منطقه‌ای استفاده نموده است. به نظر می رسد که در منطقه، از جمله در جمهوری اسلامی ایران، ظرفیتهای مناسبی است که می تواند در این امر به افغانستان یاری رساند.
منبع مصاحبه: دیپلماسی