از یک سو متولیان ساخت و گسترش بزرگراه‌ها با شتابی وصف نشدنی آثار چندهزارساله ری را مدفون و از سوی دیگر دولت و شورای شهر بحث جداسازی این منطقه از تهران را مطرح و پیگیری می‌کنند!
حتمی شنیده‌اید پزشکان کهن هنگامی تشخیص می‌دادند که باید عضوی از اعضای بدن بیمار مانند دست یا پا را ببرند، می‌گفتند دستش یا پایش سیاه شده و باید آن را از بدن جدا کرد...
ری هم عضوی از پیکره تهران است که حالا به نظر می‌رسد تصمیم گرفته‌اند نخست این عضو را سیاه کنند و سپس هم اقدام به جدا کردنش کنند!
شهر ری همیشه از ديد تاریخی و فرهنگی بخش چشمگيری از استان تهران بوده که جدا کردن آنها از یکدیگر سبب ناقص سازی هردو خواهد شد.
شهر ری نه تنها یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران بلکه از کهن‌ترین شهرهای جهان است. نام آن در کتیب ی بیستون (متعلق به داریوش هخامنشی) به صورت راگا آمده است ولی آثار به دست آمده از آنجا نشان می‌دهد که شهر ری بیش از هفت هزار سال پیشینه ی تاریخی دارد و در دوره‌‌ای نه چندان کوتاه پایتخت ایران بوده است. تاریخ بنای این شهر به زمانی باز می‌گردد که اقوام آریایی آغاز به شهرسازی در ایران کردند و در زمان مادها نیز ری از تمام شهرهای امپراتوری آنان بزرگتر بود.
شهر ری در واژه به چم (:معنای) شهر پادشاهی است. البته این شهر در دوره‌های گوناگوون نام‌های گوناگون داشته؛ از جمله رغه یا رئوخا که در زبان اوستایی به معنی "دارای چشمه باشکوه" است و می‌تواند اشاره‌ای به وجود چشمه سورینى (:علی) در این منطقه داشته باشد.
بنابر آنچه که در متون اوستایی آمده ری سیزدهمین شهری است که در جهان ساخته شده است. تاریخ سکونت در این شهر به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد. درباره ی بناکننده ی آن روایت‌های بسیاری وجو دارد از استوره گرفته تا تاریخ. برخی سازنده ی ری را شیث پسر سوم حضرت آدم و حوا می‌دانند! برخی نیز پسر نوح را بنیادگذار آنجا می‌دانند.
رابرت کرپرتر، جهانگرد انگلیسی به پیروی از مولف کتاب آثارالبلاد می گويد: «ایرانیان بنای این شهر را به هوشنگ پسر بزرگ کیومرث نسبت می دهند.» برخی تاريخ نگاران نیز براين باورند که ری شهری است بنا شده توسط پیروز، پسر یزدگرد که آن را رام فیروز نام نهاد.
از همه ی این‌ها که بگذریم مهم آن است که در این شهر بیش از هفتاد اثر باستانی و تاریخی به ثبت رسیده است و می‌توانست محل مناسبی برای گردشگران به ویژه اهالی تهران باشد؛ چراکه برای آنان ری در همین نزدیکی است...
دژ رشکان
یکی از مهمترین بخش‌های معماری شهر، در روزگار گذشته دژ و یا قلعه‌هایی بود که با دیوارهای بلند دورتادور شهر ساخته می‌شد و همیشه شماری نگهبان و دیدبان در باروهای آن آماده بودند تا از شهر پاشداری کنند.
این دژها به شوند (:دلیل) بلندا و استحکامی که داشتند پس از گذشت سده‌ها و هزاره‌ها همچنان در بسیاری از جاها بقایایشان دیدنی است. یکی از مهمترین این دژها دژی است (يا شايد بهتر است بگوييم بود!) با نام رشکان که در بخش شمالی شهر ری، قرار دارد. ساخت این دژ به دوره ی اشکانیان باز می‌گردد که هم اکنون به شدت در معرض نابودی است.
در آن زمان (حدود ۲۲۰۰ سال پیش) ری پایتخت بهاری اشکانیان و نام آنجا ارشکیه بود. ارشکیه و رشکان هردو نامشان را از ارشک بنیادگذار سلسله ی اشکانی گرفته‌اند. در درازای کاوش‌هایی که در این دژ انجام گرفت ابزار و ادوات جنگی بسیاری به دست آمد که برخی از آنها هم اکنون در موزه ی ایران باستان نگهداری می‌شوند.
پیش و پس از اشوزرتشت، ری از جمله شهرهای سپنتايی (:مقدس) به حساب می‌آمده که هنوز هم بقایایی از پرستشگاه‌ها و آتشکده‌ها را در خود به یادگار نگه داشته است و می‌توان گفت بنا به همه ی این شوندها (:دلایل) مراقبت و نگهداری از این شهر امری مهم بوده که مايه شده دژی مستحکم برای پاسداری از آن ساخته شود.
مصالح ساختمانی دژ رشکان سنگ و ساروج و گچ است. این دیوار در دوران ساسانی و دوران اسلامی نیز به گونه ی کامل وجود داشته و به عنوان سپری محکم در برابر تهاجم دشمن مورد کاربری قرار می‌گرفته است ولی پس از حمله محمود غزنوی، پادشاهان مغول و حمله تیمورلنگ آسیب زیادی به آن وارد شد.
بخش‌های اصلی قلعه تا زمان قاجار نیز بر جا بود، ولی دريغ امروزه بخش بسياری از آن تخریب شده است. دیوارهای باختری این دژ که دارای سوراخ‌هایی برای تیر و کمان بودند تا همین چندی پیش دیدنی بودند ولی امروز..
چشمه سورینى (:علی)
در دامنه‌های کوه بی‌بی شهربانو و درست زیر باروی رشکان از میان صخره‌ها چشمه‌ای می‌جوشد که هشت هزار سال قدمت دارد. نام باستانی این چشمه سورینى بوده و منسوب به دودمانی بزرگ در دوره اشکانیان و ساسانیان است. ولی سپس به نام امام نخست شیعیان، علی (ع) به چشمه على نامی شد!
در کنار چشمه، تپه‌ای وجود دارد که در کاوش سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۵ به سرپرستی اریک اشمیت که برای موزه هنرهای زیبای بوستون و فیلادلفیا در آمریکا انجام شد، از آن آثار زیادی به دست آمد. اریک اشمیت بیشتر از شش صد متر ربع از محوطه چشمه على را در درازای سه فصل پی در پی در آن سال‌ها کاوید.
سفال‌های منقوش چشمه علی که دارای چهار نقش انسانی، جانوری، هندسی و گیاهی است، هرکدام حامل پیامی ويژه است. نتیجه کاوش‌های اشمیت همچنین کشف سه دوره مهم فرهنگى، شامل لایه‌ها و آثار دوره‌های‌اسلامى، اشکانى و پیش از تاریخ بود. هزاران قطعه از اشیایى که اشمیت در چشمه على یافته بود، امروزه در موزه‌ها و دانشگاه‌هاى آمریکا و بخش کوچکى از آنها نیز در موزه ایران باستان نگهدارى می‌شود. در کنار آن شواهدی دیده شده که نشان می‌دهد در عهد باستان یکی از معابد آناهیتا در نزدیکی این چشمه ی زیبا قرار داشته است.
در گذشته فرش فروش‌ها و مردم تهران، قالیها و قالیچه هاى خود را در آب چشمه علی می‌شستند، با این باور که در آب این چشمه ويژگی‌ای هست که فرش را به خوبی تمیز و رنگ آن را روشن تر و پر جلاتر می‌سازد.
این روزها نیز اگرچه میزان آب چشمه رو به کاستی گذاشته است ولی باز هم یکی از تفرجگاه‌هایی است که اگر از گزند بیل‌های مکانیکی و غیر مکانیکی قسر در برود، به ويژه در گرمای تابستانی تهران می‌تواند پذیرای مهمانان محلی و غیرمحلی زیادی باشد.
گزارش از سیمین دخت گودرزی
ياری نامه:
- تاریخ ایران، آلفرد فن گوتشمید، ترجمه کیکاووس جهانداری
- ری باستان (جلد اول)، حسین کریمیان
- ایران باستان (جلد سوم)، حسن پیرنی
172 اثر تاریخی – فرهنگی در شهرستان «ری» شناسایی شد
سنگ نگاره یکی از شاهان ساسانی، احتمالا اردشیر اول یا شاهپور نخست که تا زمان فتحعلی شاه قاجار در محل کوه نزدیک کارخانه سیمان ری قرار داشته است و به دستور فتحعلی شاه از بین رفته و نقش خود را به جای آن حجاری نموده بوده است.
نمایی از سنگ نگاره فتحعلی شاه قاجار که بجای نقش برجسته ساسانی در کوه نزدیک کارخانه سیمان حک شد و در حال حاضر بدلیل تخریب کوه برای مواد اولیه کارخانه سیمان، اثری در دست نیست.
نقش برجسته قاجاری چشمه علی از حجاری های مربوط به سال 1348 هجری قمری است که در خيابان چشمه علی شهرری قرار دارد. اين اثر با شماره 2284 به ثبت رسيده است.
کتیبه فتحعلی شاه قاجار (چشمه علی)
تپه میل (آتشکده بهرام) در جنوب شهرری
قلعهٔ گبری در جنوب شرقی شهر ری، با مساحتی در حدود ۳۰۰۰ متر مربع، و قدمتی بیش از ۳۰۰۰ سال، یادگاری از دوران ساسانیان میباشد
کاروانسرای شاه‌عباسی شهرری، اکنون به عنوان انبار استفاده می‌شود.
بازار تاریخی شهرری.
برج طغرل
