مرتضی محجوبی ...... یاد باد آن همدلی، آن همدمی، آن همرهی.... ســـاز محــجـوبی و آواز بنـــان، شـعر رهی

تنها ماندم، تنها رفتی‌....
 
یکی‌ از نوابغ موسیقی کلاسیک ایران، کسی‌ که بحق میتوان این تعریف پنجه طلا را که هرچند مخصوص مردم کوچه و بازار است ولی‌ چون حق مطلب را به زبان ساده ادا می‌کند ... در موردش بکار برد، مردی که با انگشتانش بر روی پیانو، اعجاب میافرید، و آنهایی که با نواختن پیانو آشنا هستند، میدانند که در واقع او نمینواخت، بلکه اعجاب میافرید، آهنگساز، نوازنده و افتخار موسیقی ایرانی‌، مرتضی‌ محجوبی است.

مرتضی‌ محبوبی نواختن را در کودکی از مادر آموخت و شاید بهمین دلیل بود که با جانی شیفته مینواخت، و نوای سازش سخت بر دل می‌‌نشست.

مرتضی محجوبی، (۱۲۷۸ تهران - ۱ فروردین ۱۳۴۴) نوازنده پیانو ایرانی است که یکی از بنیان گذاران موسیقی ملی ایران به حساب می‌آید.او سالها تکنواز پیانو در برنامه گلهای رنگارنگ بود.مرتضی محجوبی در محافل هنری ایران به نام مرتضی خان و یا مرتضی خان محجوبی معروف است.

مرتضی محجوبی فرزند عباسعلی، معروف به ناظر، سال ۱۲۷۸ در تهران متولد شد.بودن پیانو در منزلشان و آشنایی مادرش فخرالسادات با آن، وی را به سوی این ساز کشید.

او برای تعلیم موسیقی به حسن خان هنگ آفرین معروف به حسین خان "ر" سپرده شد.در ده سالگی هنگام کنسرت عده‌ای از هنرمندان در سالن سینما فارووس، آواز عارف قزوینی را با پیانو همراهی کرد.مرتضی به زودی سرآمد نوازندگان پیانو در زمان خود شد.

اهمیت کار محجوبی، در این است که با سازی کاملا اروپایی، موسیقی ایرانی را به خوبی می‌نواخت.این نحوه ی نوازدگی خاص خود او بود، و دقیقا تاثیر یک ساز صدرصد اصیل و سنتی را در شنونده باقی می‌گذارد.بدین ترتیب محجوبی یکی از پایه گذاران موسیقی ملی ما به حساب می‌آید. وی علاوه بر نوازندگی، چندین تصنیف و پیش درآمد و رنگ تصنیف کرده‌است.تصنیفهایش پلی است میان تصنیفهای عارف قزوینی و علی اکبر شیدا و تصنیفهای زمانه اش، در کارش آثار قدما را مد نظر داشت ولی اثر خود را به صورتی جامع تر ارائه می‌داد.در این زمینه کافی است به تصنیف معروف او " من از روز ازل دیوانه بودم" که با صدای غلامحسین بنان خوانده شده اشاره شود. لازم به ذکر است که مصرع اول شعر "من از روز ازل دیوانه بودم" را خود مرتضی خان محجوبی سروده و باقی شعر از رهی معیری می‌باشد.

مرتضی محجوبی نت نمی‌دانست، ولی برای خود نتی اختراع کرده بود که بی شباهت به خط سیاق نبود (خط سیاق علاماتی است در قدیم برای ثبت کردن وزن اجناس یا ارقام پول با کار می‌بردند) پرویز یاحقی هنرمند گرامی به شاپور بهروزی در اینباره گفت: "آهنگی در دستگاه شور ساخته بودم، به نام "ای امید دل من کجایی" که از گلهای رنگارنگ ۱۷۲ پخش شد.هنگامی که به همه ی اعضای ارکستر نت این تصنیف را برای اجرا دادم مرتضی محجوبی از من خواست، آهنگ تصنیف را با ویلون بنوازم و او آنرا با علایم ویژه ی خود پشت قوطی سیگار همای خود نوشت و عجب این بود که این آهنگ را همان مرتبه اول از همه ی اعضا ارکستر بهتر و درست تر نواخت."

سبک نوازندگی

او را در نوازندگی پیانو، می توان یک نابغه دانست چراکه کوک کردن پیانو مدت زمانی وقت می‌گیرد ولی مرتضی خان به هر پیانویی در هر محفلی می‌رسید در یک چشم بهم زدن آن را کوک می‌کرد و آنگاه شروع به نواختن می‌کرد. نوازندگیش به قدری شیرین و دلچسب بود که حدی بر آن متصور نیست. وی از جمله نخستین نوازندگانی بود که به دعوت کمیسیون موسیقی رادیو در هنگام افتتاح رادیو به جمع نوازندگان پیوست و به سرپرستی دسته ی دوم ارکستر رادیو منصوب شد.مرتضی خان سالها تکنواز پیانو در برنامه گلها بود و پیانوی مرتضی رونق و رنگ و بوی دیگری به موسیقی گلها می‌داد.

پیانوی مرتضی محجوبی همراه با آواز بنان از نمونه‌های عالی موسیقی آوازی ایران است، زیرا صدای غلامحسین بنان دارای حالت و کیفیتی خاص بود که پیانوی مرتضی خان نیز همان حال و هوا را داشت به ویژه اگر اشعار آواز هم از رهی معیری می‌بود.

فریدون مشیری شعری در این باره سروده است :

یاد باد آن همدلی، آن همدمی، آن همرهی
ســـاز محــجـوبی و آواز بنـــان، شـعر رهی

بهترین نوازنده

غلامحسین بنان از وی به نام "مرتضی پیانو" یاد می‌کند و در پاسخ گزارشگر، مرتضی محجوبی را بهترین نوازنده موسیقی ایران می‌نامد.

روح الله خالقی در این زمینه می گوید: وی نوازنده ی منحصر به فردی است که آواز ها و نغمات ایرانی را به روش مطلوب و با شیوه ی دلپسند در روی پیانو می زند.وقتی نوای سازش از بلند گوی رادیو شنیده می شود، بی اختیار همه ی شیفتگان موسیقی ایرانی را مجذوب می کند.

آثار

مرتضی محجوبی بیست تصنیف برای گلها ساخته‌است که آنها را می توان از بهترین و زیباترین و دلکش ترین تصنیفهای خالص ایرانی دانست .شعر بیشتر ترانه‌های مرتضی محجوبی را رهی معیری سروده‌است.

برخی از آثار مرتضی محجوبی:

۱.ترانه‌ای به نام اشک و آه در آواز ابوعطا با شعر رهی معیری ،"دارم غم جانکاهی، شبهای سیاهی دور از رخ ماهی"، با صدای بنان.

۲.ترانه‌ای به نام کاروان در آواز دشتی با شعر رهی معیری،"همه شب نالم چون نی که غمی دارم"، با صدای بنان.

۳.ترانه‌ای به نام از روز ازل در دستگاه سه گاه با شعر رهی معیری،"من از روز ازل دیوانه بودم"، با صدای بنان.

۴.ترانه‌ای به نام نوای نی در آواز دشتی با شعر رهی معیری، "چنانم بانگ نی، آتش بر جان زد"، با صدای بنان.

۵.ترانه‌ای به نام بزم گدا در آواز افشاری با شعر اسماعیل نواب صفا،" دیشب که تو در خانه ی ما آمده بودی"، با صدای بنان.

۶.ترانه‌ای به نام من بیدل ساقی در دستگاه سه گاه با شعر رهی معیری،"من بیدل ساقی به نگاهی مستم"، با صدای بنان.

۷.ترانه‌ای به نام امشب در آواز افشاری با شعر موید ثابتی،"جانا نداری خبر از حال ما امشب"، با صدای بنان.

۸.ترانه‌ای به نام چه شبها در آواز دشتی با شعر اسماعیل نواب صفا،"چه شبها، چه شبها که از هجرت نخفتم"، با صدای بنان.

۹.ترانه‌ای به نام هجران در دستگاه سه گاه با شعر اسماعیل نواب صفا،"گفتم با تو شبی را به سر آرم نشد"، با صدای بنان.

درگذشت
آرامگاه وی در گورستان ظهیرالدوله، که به دلیل بی‌توجهی رو به‌ تخریب است.
مرتضی خان محجوبی اول فروردین ماه ۱۳۴۴ در سن ۶۵ سالگی در گذشت.پیکر وی در مقبره ی ظهیر الدوله به خاک سپرده شد. وی وصیت کرده بود که پس از مرگش مرد حنجره طلایی اکبر گلپایگانی بر مزارش آواز بخواند که او هم این کار را انجام داد.

نشسته (راست به چپ): احمد ابراهیمی، بیژن ترقی، حسین تهرانی، پرویز یاحقی
ردیف دوم (راست به چپ): سلیمان امیرقاسمی، فرهنگ شریف، ذبیح ملک پور، مرتضی محجوبی، ابراهیم صهبا، صادق سرمد

بالای محجوبی: نبی زاده (طیوری)

منابع 
 کتاب چهره‌هایی از پیشروان هنر و ادبیات معاصر ایران
 کتاب چهره‌های موسیقی ایران
 کتاب رویای هستی
 ویدیوی متشر شده به نام گلهای ماندگار، با گزارشگری مسعود بهنود در وبگاه تماشای بی بی سی فارسی
 کتاب سرگذشت موسیقی ایران، جلد اول، صفحه ی 251
 کتاب چهره‌های موسیقی ایران
 کتاب چهره‌های موسیقی ایران

منبع: ویکی پدیا

دست نوشته های مرتضی محجوبی منتشر شد
مجموعه دست نوشته‌های استاد مرتضی محجوبی به اهتمام فخری ملک پور در قالب یک کتاب منتشر شد.
به گزارش خبرنگار مهر، این مجموعه، در واقع نت‌های آموزشی زنده یاد استـاد مرتضی محجـوبی، در قالب یک ردیف منسجم و فشرده است که حدود شصت سال ازنگارش و تدوین آنها می‌گذرد واینک به همت یکی از شاگردان برجسته وی(فخری ملک پور) منتشرو در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران عرضه شده است.

شادروان محجوبی، ردیف موسیقی دستگاهی ایران را با توجه به ویژگی‌های ساز پیانو با روش مخصوص خود به زبان فارسی نت نویسی و طی سالیان متمادی آن را به معدودی از شاگردانش آموزش داده‌ و نسخه اصلی این ردیف و کلیه دست‌نوشته‌های خود را نزد خانم فخری ملک ‌پور و به یادگار گذاشته است.

استاد محجوبی روش خاصی در نت نویسی، مختص اجرای موسیقی ایرانی با ساز پیانو ابداع کرده‌ بود که در آن نت‌ها به زبان فارسی و از سمت راست به چپ نوشته می‌شد و از علامات و نشانه‌های خاصی برای اوزان، سکوت‌ها، اجرای ظرائف موسیقی از قبیل ریزها، غلت‌ها، تحریرها، تکیه‌ها و... استفاده می کرد.

ایستاده از راست: سعید هرمزی - ارسلان درگاهی.
نشسته از راست: ؟ - علیرضا چنگی – ادیب خوانساری – مرتضی محجوبی – عبدالحسین شهنازی – مهدی خالدی – محمد قراب -؟.

ملک‌پور(نوازنده پیشکسوت پیانو) در تمامی این سال‌ها، برگ برگ دست‌نوشته‌های منحصر به فرد استاد را به امید آنکه روزی چاپ و منتشر شود با دقت و وسواس و در نهایت امانت نگهداری کردند تا روزی همه هنـــر دوستـان بتوانند با نحـوه نت نویسـی ابداعی و طرز آموزش ایشان آشنا شوند.

پیش از این، اجرای ردیف موسیقی دستگاهی به روایت مرتضی محجوبی توسط خانم ملک پور به در آلبومی با دو سی دی تحت عنوان "مشق استاد" به سال ١٣٨٥انجام گرفته و علاوه بر این، گزیده‌ای از پیش‌درآمدها، چهارمضراب‌ها و تصانیف را نیز در آلبومی به نام "طرب انگیز" اجرا و منتشر شده است.

کتاب مشق استاد،( دست‌نوشته‌های مرتضی محجوبی) در نمایشگاه کتاب، غرفه انتشارات سرود، در اختیار علاقه‌مندان قرار دارد.

 منبع "خبرگزاری مهر" .