نهضت ادبی همراه با ترویج زبان فارسی در هندستان برای میراث فرهنگ ایران بیش از حد تصور ما ارزشمند بود، زیرا در عصر همین نهضت بود که ده‌ها تالیف فارسی در هندستان نگهداری یا باز نویسی شد تا از دستبرد روزگار مصون بماند. اگر در ایران قزلباشان و فقهای لبنانی و احسائی و حلی به نابود سازیِ برنامه ریزی شده یه کتاب‌های فارسی اقدام کردند، بسیاری از این متون در هندستان برجا ماند، و سپس به دست ما رسید. یعنی تمام متون فارسی ماقبل صفویه که اکنون در دست ما است یا در هندستان یا در عثمانی نگهداری شدند و بعد به ما رسیدند، یعنی اگر این کتابها در هندستان و عثمانی و بعضی هم در بخارا حفظ و تکثیر نشده بود، ما امروز از این گنجینهٔ عظیم ادب و فرهنگ مکتوب ایرانی همان اندازه در اختیار داشتیم که از آثار رودکی و دیگر سخنوران و ادیبان بزرگ عهد طاهری و سامانی در اختیار داریم، به زبان دیگر ، شاید ما امروز در کتابها میخواندیم که مثلا مولوی، حافظ و یا سعدی و و و، یک شاعر بلند آوازه بوده و اشعار بسیار زیادی هم سروده بوده است، و از کتاب‌های ایشان اثری در دست نبود. و تنها نمونه‌هایی در اینجا و آنجا به چشم می‌خورد. همچنان که هر کتابی که در دیگر دیار‌ها حفظ نشد برای ما نیز محفوظ نماند و به دست اعراب و ترک وحشی از بین برده شد
نمونه‌های از نقاشی‌های حمزه نامه بزرگترین و با ارزشترین کتاب داستانی و مصور جهان که نقاشان ایرانی قرن ۱۰ هجری در هندستان آنرا خلق کردند.
و منظور از حمزه همان حمزه عموی پیغمبر اسلام نیست که به دستور هند و به دست بردهٔ او وحشی، کشته شد، امیر حمزه یک شخصیت افسانه‌ای ایرانی میباشد و حمزه نامه داستان دلاوریهای اوست.
و شاید انتخاب نام حمزه از طرف ایرانیان به عمد صورت گرفته تا به این وسیله، مسلمین به خیال اینکه منظور عموی پیغمبر است، دست از این کتاب برداشته و آنرا نابود نسازند.
حمزه‌نامه مجموعه داستان مصور فارسی است که ادعا میشود موضوع آن دلاوری‌ها و قهرمانی‌های حمزه عموی محمد بن عبدالله میباشد( قبول این دروغ از طرف مذهب زدگان کلان ابله، باعث شد که حمزهٔ نام مانند دیگر کتب ایرانی سوزانده نشود، هر چند بعد‌ها دشمن و دزد دیگر و بزرگتری مانند انگلیس از راه رسید، کتاب را دید، آن را به لندن منتقل کرد و در آنجا این کتاب را برگ برگ کرده و از بین برد. ). نگارش این داستان به قرن پانزدهم میلادی باز می‌گردد و نام مولفش مشخص نیست. ویژگی اصلی کتاب حمزه نامه مصور بودن آن است که مکتب نگارگری ویژه‌ای دارد. این اثر در دربار مغولان هند تالیف شده و داستان‌هایی دارد که جز نام آنها چیزی دیگرش با حمزه عموی پیامبر اسلام مطابقت ندارد. نقاشی‌های این کتاب چهره‌هایی مغولی و هندی دارند و حتی شخصیت‌هایی مانند انوشیروان و بزرگمهر نیز با ظاهری مغولی ترسیم شده‌اند. شخصیت پردازی حمزه در این داستان مرکب از دو شخصیت تاریخی است. یکی انوشیروان ساسانی و دیگری حمزه بن عبدالله که در قرن دوم و سوم هجری در سیستان می‌زیسته و قیام‌هایی علیه هارون الرشید داشته‌است. حمزه در داستان حمزه نامه داماد انوشیروان ساسانی است و مهرنگار دختر انوشیروان را در نکاح خود دارد و فرزندانی بنام قباد و ابراهیم و علمشاه و بدیع الزمان از وی دارد. دشمن قسم خورده او زمردشاه پادشاه مشرق زمین است و هرکدام از دو طرف در نبرد عیارانی دارند که دلاورند و با هم می‌جنگند. برخی از این عیاران زن هستند و مهمترین چهره عیار حمزه نامه خوشخرام است که زنی عیار است و در رشادت کم از مردان نیست. برای نگارش این اثر بیش از یکصد نقاش و صحاف و خطاط به دربار اکبرشاه رفتند که بیشتر ایرانی بودند از این رو شباهت زیادی بین مینیاتورهای این داستان و مینیاتورهای ایرانی عصر صفوی وجود دارد. امروزه از حمزه نامه بیش از ۱۵۲ قطعه هنری باقی مانده که در موزه ملی وین و نیز درکشورهای آلمان ایالات متحده و هندوستان نگهداری می‌شوند. این اثر در دوران گذشته به زبان‌های عربی، ترکی، گرجی و اردو نیز ترجمه شده بود.
منبع: ویکی پدیا
نمايشگاهی ديدنی تحت عنوان ماجراهای حمزه از روز 6 مارس در موزه " ويکتوريا و آلبرت" واقع در لندن برگزار شد. در اين نمايشگاه که تا 8 ژوئن ادامه خواهد داشت، تعدادی از نقاشی های کم نظير کتاب حمزه نامه که در سده های 15 و 16ميلادی تهيه شده است به نمايش گذاشته شده اند.
در کل حمزه نامه 360 داستان دارد. اين مجموعه در دو نسخه مختلف تنظيم شده است. نسخه اصلی آن حاوی 186 نقاشی و يا مجالس تصويری می باشد و در نيمه دوم قرن 15 ميلادی تهيه شده است. بسياری از اشعار اين نسخه را ميرعلاالدوله قزوينی و مير سيد علی که نظارت برتهيه اين نسخه را به عهده داشتند، سروده اند. اين نسخه در دوازده مجلد يکصد صفحه ای تهيه شد. قطع اين نسخه يک متر در يک متر و نيم است. تهيه هر جلد از اين مجموعه دو سال به طول انجاميده است.
مسوليت تهيه نسخه دوم حمزه نامه به محمد عارف قندهاری نويسنده کتاب تاريخ اکبری و گرد آورنده آئين اکبری واگذار شد. اين نسخه ابتدا در 15 مجلد و سپس در 17 مجلد تهيه شد.
امير حمزهدر افسانه های پارسی و هندوستان ، شخصيتی فرا واقعی دارد. داستان هايی که از او نقل می کنند از او شخصيتی حماسی و افسانه ای می سازد. در واقع شخصيت حمزه در اين روايات فقط نامش را از عموی پيامبر اسلام وام گرفته است و در باقی موارد( از جمله فرزندان و همسرانش) شباهتی با حمزه بن عبدالمطلب ندارد. اين شخصيت بيشتر براساس افسانه های پارسی و داستان های هزار ويک شب شکل گرفته است.
حمزه مانند ديگر قهرمانان افسانه های پارسی از صفات دلاوری، جوانمردی، جسارت، زيبايی ظاهری و قوای جسمانی فوق العاده برخوردار است. چهره او تلفيقی است از نژاد مغولی و هندی. ديگر شخصيت های حمزه نامه نيز يا مغول هستند يا هندی و يا ترکيبی از هر دو. حتا چهره های ايرانيانی مانند خسرو پرويز، بزرگمهر حکيم و يا انوشيروان نيز مانند مغول ها ترسيم شده است.
( چرا که این کتاب در دربار و با سرمایه گذاری یک شاه مغول تهیه شده است و منطق ایجاب میکرده است که چهره‌ها مانند چهره این شاه باشند. این دین تحمیلی همیشه باعث و بانی فرار کردن بهترین ایرانیها از ایران بوده و همیشه ایرانیها به وسیله غیر ایرانی توانسته اند، استعداد خود را بروز بدهند، چرا که در ایران یا عرب حاکم بوده یا ترک که هر دو گروه اگر حتی به معنای واقعی دشمن ایران نبودند، ولی دشمن قسم خورده ایرانی بوده‌اند و نسبت به ایران به شدت بی‌غیرت و بی اعتنا ... در عوض هر بار بر ایران رهبری ایرانی حکومت کرد و مدت کوتاهی ایران به وسیله ایرانی اداره شد، مثلا در دوران سامانیان، نادر، کریم خان زند و پادشاهان پهلوی، ایران به اوج آبادانی رسید و پیش رفت به جلو را آغاز کرد ولی هر بار به دلیل این دین تحمیلی، دوباره یا ترکان یا عرب‌ها و یا اتّحادی از این دو، با خدعه، فریب، وحشیگری، رذالت به ایران و ایرانی چنگ انداختند و دوران کشتار، فقر، ذلت و عقب ماندگی ایران را بنا نهادند و ثروت‌ها و سرزمین‌های این مملکت را به باد دادند و این داستان ۱۴۰۰ سال است که در ایران مرتبا تکرار میشود، تا ایرانیها کشورشان را میسازند، دوباره اعراب و ترک خولی وار میریزند، و هر چه ایرانی رشته است، پنبه میکنند و ایران رو دوباره ویران میسازند. خسته شدیم از بس از صفر شروع کردیم، پس ما کی میخواهیم ریشه این بیگانگان عرب و ترک را از ایران بکنیم؟ چند قرن دیگر باید تاوان این مهمان نوازی را بدهیم و هر غریبه‌ای را در کشور خودمان پناه بدهیم، سفره مان را با او تقسیم کنیم، و بعد شبانه بریزد و سرمان را ببرد و با بدترین دشمنانمان همدست شده و ایرانی کشی کند؟ تا کی حماقت تا کی حماقت)
حمزه افسانه ای بر اساس دو شخصيت واقعی شکل گرفته است. يک انوشيروان ساسانی و ديگری حمزه بن عبدالله که در قرن دوم و سوم هجری درسيستان می زيسته و ازقهرمانانی بوده که بر عليه هارون الرشيد طغيان کرده است. اما در بسياری از موارد شباهت هايی بين شخصيت حمزه وامير تيمور لنگ ديده می شود. افسانه های حمزه علاوه بر فارسی در زبان های ديگر مانند عربی، ترکی، اردو و گرجی نيز روايت شده اند.
در حمزه نامه روايت شده است: امير حمزه همسر مهرنگار دختر انوشيروان ساسانی بوده است. او از مهرنگار پسری به نام قباد دارد و ديگر فرزندان او ابراهيم، علمشاه رومی و بديع الزمان هستند. مرکب امير حمزه، اسبی سه چشم و بالدار به نام اشغر است که از مادری پری و پدری ديو به دنيا آمده است.
خوش خرام از عياران زن
دشمن قسم خورده حمزه، زمرد شاه پادشاه مشرق زمين است. هر دو طرف، ماموران و پيشمرگان شجاع ودليری دارند که از آنها به عنوان عيار نام برده شده است. ماموريت اصلی عياران جاسوسی و از بين بردن دشمنان بود. درميان آنان، عياران زن هم به چشم می خورند که معروفترين آنها خوش خرام است، که در جنگاوری کم از عياران مرد ندارد.
مجموعه حمزه نامه در زمان اکبرشاه از شاهان سلسله تيموريان هند گردآوری شد. اکبرشاه که از نواده تيمور لنگ، از پادشاهان با درايت هندوستان به شمار می رود دردوران پادشاهی خود ممالک گجرات، بنگاله، سند و کشمير را تصرف کرد. او علاقه بی حد و حصری به زبان و فرهنگ پارسی داشت. و برای اشاعه فرهنگ اسلامی و زبان پارسی کوشش های بسياری نمود.
اشغر، اسب امير حمزه
به دستور اکبرشاه برای اولين بار در هندوستان زبان پارسی به عنوان زبان رسمی و فرهنگی هندوستان اعلام شد. او همچنين دستور داد تمام کتاب های دينی ادبی قديم هند به پارسی برگردانده شود. از جمله کتاب هايی که در اين دوران گردآوری و به پارسی برگردانده شد حمزه نامه است. قصد او تهيه يک شاهنامه بر اساس داستان های هندی و مغولی به زبان پارسی بود.
از اين رو، در قرن پانزده ميلادی به دستور اکبر شاه و به همت وزيرش ابوالفضل، از بيش از يکصد نقاش، تذهيب کار، خطاط وصحاف برای ترسيم نقاشی ها و يا مجالس تصويری مجموعه حمزه نامه دعو ت شد. بيشتر اين افراد را هنرمندان ايرانی تشکيل می دادند. به همين علت است که شباهت های بسياری بين مينياتورهای ايرانی عصر صفويه و اين نقاشی ها به چشم می خورد و تقريبا تمام مشخصات مينياتورهای ايرانی از جمله عدم بکار گيری پرسپکتيو در اين نقاشی ها محسوس است.
از جمله هنرمندانی که به دعوت اکبرشاه به هندوستان رفتند می توان از قاسم علی و آقا ميرک از شاگردان برجسته کمال الدين بهزاد استاد مسلم مينياتور ايرانی، نام برد. به همين دليل در بسياری از نقاشی های حمزه نامه تاثير آثار بهزاد کاملا مشهود است. حتا تعداد اندکی از نقاش هايی حمزه نامه منسوب به کمال الدين بهزاد هستند.
ملک ايرج نوجوان، رهبر ايرانيان آتش پرست
بسياری از داستان ها و شخصيت های حمزه نامه تحت تاثير شاهنامه فردوسی هستند. در حاليکه عده ای از مورخين پيدايش شخصيت حمزه و داستان های حمزه نامه را سالها پيش از تنظيم شاهنامه فردوسی می دانند.
برخلاف شاهنامه، بيشتر افسانه های حمزه نامه به طور شفاهی تا زمان گردآوری آن (قرن 15 ميلادی) حفظ شده اند. از اين رو بسياری از داستانها در طی اين سالها دستخوش تغيير شده اند، و در طول زمان به آنها اضافه يا از آنها کاسته شده است.
حمزه نامه که در آن روزگار نقطه عطفی در پرورش وگسترش نقاشی مغولی به شمار می آمد، اکنون نيز يکی از مهمترين آثار هنری است که از دوران امپراطوری تيموريان در هندوستان به جای مانده است.