دریای خزر بزرگترین دریاچه دنیاست که در شمال ایران نقطه تلافی آسیای مرکزی و قفقاز است. طول دریاچه ۱۲۰۰ کیلومتر، عرض آن بین ۲۲۰ و ۵۵۰ کیلومتر، مساحت حدود ۴۳۶۰۰۰ کیلومتر مربع است. عمق آب در بخشهای شمالی(طرف روسیه) به ۱۰ تا ۱۲ متر، در بخشهای میانی به ۷۷۰ متر و در بخش جنوبی(ساحل ایران)که مرزهای آبی ایران محسوب میشود به ۱۰۰۰ متر می‌رسد. سطح دریای خزر از سطح دریاهای آزاد ۲۸ متر پائینتر است.
پژوهشگران معتقدن که دریای خزر ۱۱۰۰۰ ساله پیش از دریای مدیترانه و دریای سیاه جدا شده است.
بیش از ۱۵۰ رودخونهٔ بزرگ و کوچک که بیشتر آنها از مناطق اتحاد جماهیر شوروی سابق سر چشمه میگیرند به دریای خزر میریزند. ۷۸ در صد از آبهای ورودی دریاچه را رودخانه ولگا و چند رودخانه دیگر تامین میکنند.
آبهای ورودی از سوی ایران به ۲ تا ۳ درصد می‌رسد، این دریاچه از نظر نفت و گاز اهمیت زیادی دارد.
در زمان نادر شاه بخش مهمی از این دریا به ایران تعلق داشت و نادر آن را دریای ایران می‌خواند، در زمان پطر کبیر که مصادف بود با حکومت قاجارهای احمق و دوران ننگین قاجار، در قفقاز و آسیای مرکزی و در پی شکستهای پی در پی ایران از روسیه، ۲ عهد نامه گلستان(۱۸۱۳) و ترکمن چای(۱۸۲۸) بین ایران و روسیه بسته شد و دریای خزر به طور کلی به روسیه واگذار شد.
در ماده ۸ عهدنامه ترکمن چای همه حقوق ایران در دریای خزر به روسیه تزاری واگذار شد و ایران فقط در بخش ساحلی حق ماهیگیری و رفت و آمد داشت. با انقلاب اکتبر و تشکیل اتحاد جماهیر شوروی (انقلاب کمونیستی لنین) ماده ۸ عهد نامه ترکمن چای ملغی شد و ایران حق کشتیرانی با پرچم خود در دریای خزر را به دست اورد. ولی در مقابل قرار داده ۱۹۲۱ با ایران بسته شد که در فصل ۵ و ۶ این قرار داد آمده است که ایران تعهد می‌کند که احدی امکان فعالیت در این منطقه بر علیه اتحاد جماهیر شوروی را نداشته باشد. این ۲ فصل همیشه مورد اختلاف ایران با اتحاد جماهیر شوروی قرار داشت تا در زمان پهلوی سال ۱۹۲۷ موافقت نامه‌ای با اتحاد جماهیر شوروی به امضا رسید که در آن صید مشترک و بهره برداری مشترک مطرح گردید.و در زمان پهلوی در عهد نامه ۲۵ مارس ۱۹۴۰ دریای خزر دریای مشترک نامید شد و در فصل اول حق مساوی برای دو کشور قید شد.
در فصل دوم آمده است که این دریا به روی بیگانگان بسته خواهد شد. و در زمان پهلوی - در سال ۱۹۴۰ سهم ۵۰ - ۵۰ بین ایران و روسیه برقرار شد.
بعد از انقلاب ۱۳۵۷، در ساله ۱۳۵۸ فصل ۵ و ۶ از قرار داد ۱۹۲۱ از طرف شوروی یک جانبه ملغی شد، و موضوع به دبیر کل سازمان ملل ارجاع شد.
و از همین نقطه، نظام حقوقی دریای خزر مطرح شد. و سهم ایران را خطی بین بندر آستارا تا خلیج حسین قولی قرار دادند. با فرو پاشی شوروی و تشکیل کشورهای مستقل در پیرامون دریای خزر، شرایط دیگری پیش آمد و تقسیم دریا بین این کشورها مطرح شد. روسیه در ۲۴ دسامبر ۱۹۹۱ در آلتاما، معاهده‌ای را تصویب کرد که ضمن آن به معاهداتِ خود پایبند باشد، کشورهای ساحلی خزر هم متعهد به این امر شدند.
ولی کشورهای ساحلی خزر شروع کردن به اقدامات دیگر، در نشست نماینده روسیه در ۱۲ نوامبر ۱۹۹۶ که در عشق آباد برگزار شد بار دیگر نظام حقوقی دریای خزر مورد رسیدگی قرار گرفت، و قراردادهای دو گانه و ۳ گانه بین آنها بسته شد.
در ژانویه و فوریه ساله ۱۹۹۸ در پی ملاقات سران دو کشور روسیه و قزاقستان تقسیم بستر دریا در بخش شمال بسته شد.
و این کشورها بدون توجه به ایران همچنان به استخراج نفت و گاز از این دریا ادامه میدهند، گفته میشود که ۶۶۰ میلیارد بشکه نفت و گاز در بستر این دریا نهفته است که روسیه و کشورهای ساحلی به جز ایران مشغول استخراج و استفاده از آن هستند.
در ۲۴ مهر ماه ساله ۱۳۸۶ (۱۶ اکتبر سال ۲۰۰۷)در تهران با حضور ۵ کشور حاشیه دریای خزر کنفرانس تهران با حضور احمدی نژاد و ولادیمیر پوتین آغاز شد و در آن یک قرارداد ۲۵ ماده‌ای به تصویب رسید، در این اجلاس سران کشورهای:
۱- جمهوری آذربایجان- الهام علیف(مساحت ساحل با خزر، ۸۲۰ کیلومتر)
۲- جمهوری قزاقستان- نور سلطان نظر بیف(۱۹۰۰ کیلومتر)
۳- فدراسیون روسیه - ولادیمیر پوتین(۱۳۵۵ کیلومتر )
۴- ترکمنستان - قربان علی بردی مهممدف(۱۷۶۸ کیلومتر)
۵- ایران - محمود احمدی نژاد(۶۵۷ کیلومتر با خزر ساحل دارد، عمق ۱۰۰۰ کیلومتر که در بخش جنوبی میشود)
شرکت داشتند و سهم ایران از ۵۰ در صد به ۱۳ در صد از دریای خزر کاهش یافت.
